Tytuł
Krzemionki Opatowskie i Mieczysław Radwan
Temat
Mieczysław Radwan był też propagatorem idei utworzenia w Krzemionkach Opatowskich rezerwatu archeologicznego, co znalazło odzwierciedlenie w jego działalności i publikacjach naukowych
Opis
Mieczysław Radwan był propagatorem idei utworzenia w Krzemionkach Opatowskich rezerwatu archeologicznego. Jesienią 1924 Mieczysław Radwan reaktywował w Ostrowcu działalność oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, w którym pełnił funkcję sekretarza, a następnie prezesa zarządu. W 1926 oddział otrzymał siedzibę i tej okazji zorganizowano wystawę znalezisk z neolitycznej kopalni w Krzemionkach Opatowskich. Bowiem 19 lipca 1922 roku Jan Samsonowicz, zbadał otwarte kamieniołomy na terenie ówczesnego powiatu opatowskiego i jako pierwszy stwierdził istnienie prahistorycznych wyrobisk – kopalni krzemienia. Archeolodzy, Stefan Krukowski i Zygmunt Szmit, przeprowadzili wstępną inwentaryzację tylko powierzchni tej kopalni. Tak więc, z inicjatywy Mieczysława Radwana oraz z funduszów oddziału, zorganizowano we wrześniu 1925 wyprawę na terenie kopalni w celach badawczych, którą kierował dr Józef Żurowski, a uczestniczył w niej również jej odkrywca, Jan Samsonowicz. Rozpoczęły się wtedy prace i starania o zachowanie obiektu, a zgromadzone wówczas eksponaty dały początek zbiorom nowo tworzonego muzeum, którym pokierował Mieczysław Radwan.
Mieczysław Radwan był też gorącym propagatorem idei utworzenia w Krzemionkach rezerwatu archeologicznego co znalazło odzwierciedlenie w jego artykułach opublikowanych w „Ziemi”: M. Radwan „ O Krzemionkach Opatowskich”(1923) oraz M. Radwan "Przedhistoryczne kopalnie krzemienia w powiecie Opatowskim (1926).
W latach 1929 – 1932 dzięki staraniom Mieczysława Radwana, Stefana Krukowskiego oraz Romana Jakimowicza z Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego i wielu innych, wykupiono dużą część pola eksploatacyjnego co stworzyło podwaliny pod przyszły rezerwat Krzemionek Opatowskich a następnie Muzeum.
Eugeniusz Dziewulski w 1966 na Kongresie Kultury Polskiej zgłosił, zrealizowany później postulat wykorzystania neolitycznych kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich do celów naukowych i turystycznych. Wtedy też powstała koncepcja wybudowania trasy tunelowej, która umożliwi ciekawsze i bezpieczniejsze zwiedzanie większym grupom turystów a w czerwcu 1985 Krzemionki udostępniono zwiedzającym turystom. Była to pierwsza na świecie trasa turystyczna prezentująca podziemia kopalń z epoki kamienia, otwarta dla szerszej publiczności.
W latach 60. ubiegłego stulecia Mieczysław Radwan w korespondencji z Janem Kosteckim z dn. 12.06. 1960 r zasugerował zgłoszenie Krzemionek do ONZ lub UNESCO ( str. 5 ), o czym świadczy oficjalne pismo M. Radwana do E. Massalskiego jako Dyrektora Muzeum Świętokrzyskiego w sprawie Krzemionek Opatowskich, przesyłające list jaki otrzymał M. Radwan od Jana Kosteckiego z Instytutu Geologii. Sugestia ziściła się po 59 latach!
W lipcu 2019 Krzemionkowski region prehistoryczny górnictwa krzemienia pasiastego został umieszczony na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Dzięki materiałom zgromadzonym przez Centrum Krajoznawczo-Historyczne imienia profesora Mieczysława Radwana , możemy dziś odtworzyć ze sporą dokładnością, jaką przebyły Krzemionki od momentu odkrycia do Światowego Dziedzictwa UNESCO. Tak o Krzemionkach pisze redaktor Marzena Gołębiowska:
„Od leśniczówki po wieś rolników
Nazwa Krzemionki, pochodzi od słowa krzemień. W XIX w. Krzemionki występowały jako leśniczówka w dobrach Bodzechów. W 1911 r. z dóbr bodzechowskich wydzielono działkę, dla której założono oddzielną księgę wieczystą pod nazwą „Dobra ziemskie – osada leśna Krzemionki”. Aktem z 3 października 1911 r. zakupił ją Leon Baczyński. W jego rękach posiadłość ta znajdowała się do zakończenia II wojny światowej. Trudna sytuacja finansowa właścicieli dóbr bodzechowskich zmusiła ich do parcelacji i częściowej trzebieży lasów bodzechowskich. W latach 1911-1914 wycięto większą część lasu na Krzemionkach. W 1913 r. powstała kolonia Krzemionki, wieś rolników. Według spisu powszechnego z 1921 r. posiadała ona 20 domów i 104 mieszkańców. W latach 60. XX w. ludność wsi została wysiedlona.
Stefan Krukowski w 1937 r. nazywał wieś – Krzemionkami opatowskimi (słowo „opatowskie” pisał małą literą, od nazwy ówczesnego powiatu – opatowskiego – na terenie, której leżała miejscowość). W 1939 r. określał już wieś nazwą Krzemionki Opatowskie. Taką też nazwą po 1945 r. posługiwali się badacze zabytkowych kopalni, głównie Tadeusz Żurowski, a zanim inni archeolodzy. Na najstarszych mapach, spisach, wykazach, a także w tradycji ustnej nigdy przy nazwie Krzemionki nie było przymiotnika „Opatowskie”.
Wielkie odkrycie młodego geologa
W 1922 r. prace terenowe w rejonie Gór Świętokrzyskich prowadził 34-letni Jan Samsonowicz, geolog, urodzony w Klimkiewiczowie, który miał sporządzić mapy geologicznej powiatu opatowskiego. Jako geolog Jan Samsonowicz szczególną uwagę zwracał na łomy, odsłonięcia, studnie, które pozwalały zapoznać się z głębszymi pokładami skorupy ziemskiej. W lipcu 1922 r. penetrował teren położony na lewym brzegu rzeki Kamiennej. We wsi Magonie, miejscowi chłopi trudniący się wydobywaniem wapienia do produkcji wapna budowlanego, pokazali mu dziwne nory, w których znajdywali kawałki poroży oraz kamienne narzędzia. Jan Samsonowicz spenetrował kilka takich podziemnych wyrobisk, a następnie ruszył w kierunku wsi Krzemionki. Jego uwagę zwrócił teren „usłany gęsto dołkami”. W łomach przyjrzał się wyrobiskom i szybom kopalni. Zwiedził także podziemne chodniki. Zebrał znajdujące się w nich narzędzia z rogu i tłuk kamienny. Dokonał pomiarów głębokości i średnicy szybów oraz wysokości i szerokości chodników i filarów. Podczas penetracji kopalni zauważył węgle drzewne, które świadczyły o sposobie oświetlania ich łuczywami. Stwierdził, że surowcem, który wydobywano z tych kopalń był krzemień, występujący wśród wapieni. Tego dnia przebył trasę 19 km, prowadząc notatnik terenowy. Dzięki zapisanym w nim informacjom można odtworzyć trasę jego wędrówki i kolejne etapy odkrywania kopalni. Działo się to w środę 19 lipca 1922 r. Pod koniec dnia Jan Samsonowicz miał już pewności, że kopalnie, które odkrył w godzinach przedpołudniowych, pochodzą z epoki kamienia.
Wkrótce na łamach „Wiadomości Archeologicznych” opublikował informację o dokonanym odkryciu oraz wyniki przeprowadzonych wówczas badań.
O niezwykłym odkryciu Samsonowicz powiadomił archeologa Stefana Krukowskiego. Ten już w 1923 r. przybył do Krzemionek wraz ze swoim uczniem Zygmuntem Szmitem. Wspólnie dokonali oni wstępnego rozpoznania pola górniczego.
Prace wykopaliskowe na tym terenie jako pierwszy podjął w 1925 r. Józef Żurowski – archeolog, prehistoryk, historyk sztuki, konserwator zabytków, wówczas państwowy konserwator zabytków prehistorycznego okręgu zachodnio-pomorskiego i śląskiego. Badania sfinansował ostrowiecki oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
Krajoznawcy na straży Krzemionek
Pierwszymi opiekunami zabytkowych kopalni stali się ostrowieccy krajoznawcy
Odkrycie kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach żywo zainteresowało ostrowiecką inteligencję. Rozbudziło w niej także zainteresowania krajoznawcze, a kontakty z naukowcami prowadzącymi pierwsze badania przekonały ją do konieczności otoczenia tego znaleziska opieką. Odkrycie przyczyniło się także do reaktywacji w Ostrowcu Świętokrzyskim oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK), zdecydowało także o głównych kierunkach działalności organizacji na długie lata. W Ostrowcu Św. oddział PTK zawiązał się 13 września 1913 r. W październiku organizacja ruszyła z działalnością i prowadziła ją do wybuchu I wojny światowej. W 1914 r., po niespełna roku funkcjonowania, zawiesiła pracę. Po dziesięcioletniej przerwie, jesienią 1924 r. ostrowiecki oddział PTK wznowił działalność za sprawą Mieczysława Radwana – organizatora i kierownika Biura Technicznego Zakładów Ostrowieckim, któremu z pomocą przyszła grupa dawnych członków PTK: Stanisław Makarewicz, Waleria Makarewicz, Alina Makarewicz, Maria Żakowska, Adam Komornicki. W momencie restytucji oddział PTK liczył 46 osób. Prezesem Zarządu został Mieczysław Radwan.
Reaktywowany oddział PTK zainaugurował swą działalność wyprawą naukową do Krzemionek. Miała ona miejsce od 3 do 17 września 1925 r. Została zorganizowana z inicjatywy Mieczysława Radwana i Jana Samsonowicza. Sfinansował ją oddział PTK. Kierownikiem wyprawy byłdr Józef Żurowski. Głównym celem wyprawy było rozpoznanie obiektu, a także zebranie i zabezpieczenie odnalezionych tam okazów. W tym czasie odgruzowano podziemia 7 szybów znajdujących się w sąsiedztwie zagrody Bolesława Janickiego. Znaleziono w nich narzędzia z kamienia oraz rogów jelenia. Na zachód od wspomnianej zagrody rozkopano jeden z szybów, a przylegające do niego inne szyby odgruzowano, ponadto odgruzowano chodniki dwóch innych, zniszczonych szybów. Przeszukano także kilka hałd rozoranych na polach uprawnych i zebrano znajdujące się na nich zabytki krzemienne i kamienne.
Naukowcy rozpoczęli prace badawcze, a krajoznawcy podjęli starania o ochronę obiektu. Jedni i drudzy przystąpili do gromadzenia eksponatów – zbiorów archeologicznych. Czas nie działał na korzyść. Odgruzowane podczas wyprawy w 1925 r. podziemia zostały wkrótce zniszczone przez wapiennikarzy, a badane na powierzchni obiekty zasypane. Zabytkowe kopalnie znajdowały się na terenach prywatnych, co utrudniało prowadzenie badań.
W głowie Mieczysława Radwana zrodziła się wówczas myśl utworzenia w Krzemionkach rezerwatu archeologicznego. W 1926 r. na łamach miesięcznika „Ziemia” ukazał się jego pierwszy artykuł pt. „Przedhistoryczne kopalnie krzemienia w pow. opatowskim”, w którym pisał: „Nie wiadomo jeszcze, co dla nauki kryje się w podziemiach krzemionkowskich. Praca ta musi być planowa, a każdy wysiłek odkrywczy winien być zabezpieczony, że nie ulegnie zagładzie. Wymaga to konieczności wykupu terenów i założenia choć na niewielkim obszarze 10-15 morgów ścisłego rezerwatu, któryby zabytek sztuki człowieka neolitycznego zachował dla potomności (…) Podkreślić należy okoliczność, że uporządkowane te zrobiska staną się niewątpliwie celem licznych wycieczek nie tylko krajowych lecz i zagranicznych, jak to się dzieje we Francji, Belgii, Anglii i Egipcie. Ze względu więc na wartość naukową i krajoznawczą kopalni krzemienia w Magoni, oddział PTKr postanowił – w miarę sił i możności – przyłączyć się czynnie do akcji utworzenia rezerwatu archeologicznego na Krzemionkach. Dziesięć lat później, w 1936 r. również w „Ziemi” podkreślał: „Pierwszy odruch to zabezpieczyć od zagłady ten zabytek, odbudować go, udostępnić dla zwiedzających. Żywa fantazja rysowała przed nami obraz wielotysięcznych rzesz turystów z całego świata, którzy przyjdą zwiedzać pracownie przedhistoryczne i podziwiać inteligencję ówczesnego górnika”.
Członkowie PTK mając świadomość wielkiej wagi odkrycia, roztoczyli opiekę nad cennym obiektem. Do czasu przejęcia opieki nad kopalniami przez Państwowe Muzeum Archeologiczne (PMA) w Warszawie, ostrowiecki PTK sprawował nad nim patronat. Stale gromadził środki finansowe na prowadzenie badań i zabezpieczenie kopalń, nawet po przejęciu obiektu przez Muzeum.
Kiedy w 1926 r. Stanisław Saski ofiarował organizacji lokal w budynku przy ulicy Górzystej 3, z przeznaczeniem na siedzibę Towarzystwa i muzeum, w oparciu o zgromadzone eksponaty, głównie archeologiczne, przystąpiono do urządzania Muzeum Regionalnego. Jego kierownikiem został Mieczysław Radwan, kustoszem – Maria Żakowska. Oficjalne otwarcie muzeum, a zarazem siedziby Towarzystwa odbyło się 27 marca 1926 r. Pierwszą wystawą urządzoną w muzeum była ekspozycja znalezisk zebranych w Krzemionkach i na Gawrońcu pod Ćmielowem.
Pierwsze fotografie zabytkowych kopalni wykonał Tadeusz Rekwirowicz, zaś rysunki – Maria Żakowska; członkowie władz PTK.
Opieka na Krzemionkami oraz organizacja i prowadzenie muzeum, w którym szczególne miejsce zajmowały eksponaty geologiczne i archeologiczne, stanowiły filar działalności ostrowieckiego PTK do momentu wybuchu II wojny światowej.
Okres międzywojenny – podwaliny pod rezerwat
Pod koniec lat 20. XX w. zabytkowe kopalnie przejęło w administrację Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. W latach 20. i 30. XX w. teren kopalń o powierzchni ok. 24 ha został wykupiony z rąk prywatnych i zabezpieczony. W ten sposób stworzono podwaliny pod rezerwat. Było to możliwe dzięki środkom finansowym uzyskanym z funduszu Kultury Narodowej, od Zakładów Ostrowieckich, sejmiku powiatu opatowskiego, członków ostrowieckiego oddziału PTK oraz prywatnych datków pracowników PMA.
Od 1928 r. merytoryczną opiekę nad kopalniami sprawował Stefan Krukowski, który przez kolejne lata badał je. Wyniki tych badań opisał w dwóch artykułach opublikowanych na łamach „Ziemi” w latach 1933 i 1937.”
(By Marzena Gołębiowska on Lipiec 18, 2019 naOSTRO.info )
A po wojnie i po śmierci Samsonowicza, Mieczysław Radwan, Jan Kostecki- docent Państwowego Instytutu Geologicznego i Edmund Massalski – dyrektor Muzeum Świętokrzyskiego z Kielc, żywo interesowali się losem Krzemionek. E. Massalski zorganizował 1953 r. w Muzeum Świętokrzyskim wystawę „Dawne górnictwo i h u tn ic tw o Staropolskiego Zagłębia” z dużym działem Krzemionki Opatowskie. Wspierali oni wtedy też działania Krukowskiego po jego apelu dotyczącym Krzemionek i o jego deklaracji w sprawie opracowania obiektów krzemionkowskich znajdujących się w Warszawie, mimo istnienia w PAN-ie komisji dot. Krzemionek, która się ujawniła po apelu S.Krukowskiego. Postulowali też konieczność powołania Towarzystwa Przyjaciół Krzemionek. Mieczysław Radwan wtedy też przedstawił konieczność wpisania Krzemionek na listę ONZ lub UNESCO, obiektów o dużym znaczeniu dla kultury. Starali się ochronić Krzemionki przed budowami i wapiennikami w najbliższej okolicy. Po wojnie, jak wynika z listu redaktora naczelnego „Przeglądu Geologicznego” doc Jana Kosteckiego do M. Radwana, Krzemionki zostały zagrożone ze strony Zakładów Ostrowieckich przez zamiar budowy osiedla a także Jan Kostecki informuje Mieczysława o planach zagrażających terenom na Krzemionkach, Stokach i Rudzie Kościelnej, gdzie przemysł budowlany zamierza zbudować wielki wapiennik.
W 1961 roku artykuł Zbigniewa Wójcika z IHN-u „ W sprawie Krzemionek „ informował o zniszczeniach dokonanych przez zasypanie części stanowiska i obecności zwału śmietniska na granicy z ZO i o doprowadzeniu linii kolejowej.
Mieczysław Radwan był też gorącym propagatorem idei utworzenia w Krzemionkach rezerwatu archeologicznego co znalazło odzwierciedlenie w jego artykułach opublikowanych w „Ziemi”: M. Radwan „ O Krzemionkach Opatowskich”(1923) oraz M. Radwan "Przedhistoryczne kopalnie krzemienia w powiecie Opatowskim (1926).
W latach 1929 – 1932 dzięki staraniom Mieczysława Radwana, Stefana Krukowskiego oraz Romana Jakimowicza z Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego i wielu innych, wykupiono dużą część pola eksploatacyjnego co stworzyło podwaliny pod przyszły rezerwat Krzemionek Opatowskich a następnie Muzeum.
Eugeniusz Dziewulski w 1966 na Kongresie Kultury Polskiej zgłosił, zrealizowany później postulat wykorzystania neolitycznych kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich do celów naukowych i turystycznych. Wtedy też powstała koncepcja wybudowania trasy tunelowej, która umożliwi ciekawsze i bezpieczniejsze zwiedzanie większym grupom turystów a w czerwcu 1985 Krzemionki udostępniono zwiedzającym turystom. Była to pierwsza na świecie trasa turystyczna prezentująca podziemia kopalń z epoki kamienia, otwarta dla szerszej publiczności.
W latach 60. ubiegłego stulecia Mieczysław Radwan w korespondencji z Janem Kosteckim z dn. 12.06. 1960 r zasugerował zgłoszenie Krzemionek do ONZ lub UNESCO ( str. 5 ), o czym świadczy oficjalne pismo M. Radwana do E. Massalskiego jako Dyrektora Muzeum Świętokrzyskiego w sprawie Krzemionek Opatowskich, przesyłające list jaki otrzymał M. Radwan od Jana Kosteckiego z Instytutu Geologii. Sugestia ziściła się po 59 latach!
W lipcu 2019 Krzemionkowski region prehistoryczny górnictwa krzemienia pasiastego został umieszczony na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Dzięki materiałom zgromadzonym przez Centrum Krajoznawczo-Historyczne imienia profesora Mieczysława Radwana , możemy dziś odtworzyć ze sporą dokładnością, jaką przebyły Krzemionki od momentu odkrycia do Światowego Dziedzictwa UNESCO. Tak o Krzemionkach pisze redaktor Marzena Gołębiowska:
„Od leśniczówki po wieś rolników
Nazwa Krzemionki, pochodzi od słowa krzemień. W XIX w. Krzemionki występowały jako leśniczówka w dobrach Bodzechów. W 1911 r. z dóbr bodzechowskich wydzielono działkę, dla której założono oddzielną księgę wieczystą pod nazwą „Dobra ziemskie – osada leśna Krzemionki”. Aktem z 3 października 1911 r. zakupił ją Leon Baczyński. W jego rękach posiadłość ta znajdowała się do zakończenia II wojny światowej. Trudna sytuacja finansowa właścicieli dóbr bodzechowskich zmusiła ich do parcelacji i częściowej trzebieży lasów bodzechowskich. W latach 1911-1914 wycięto większą część lasu na Krzemionkach. W 1913 r. powstała kolonia Krzemionki, wieś rolników. Według spisu powszechnego z 1921 r. posiadała ona 20 domów i 104 mieszkańców. W latach 60. XX w. ludność wsi została wysiedlona.
Stefan Krukowski w 1937 r. nazywał wieś – Krzemionkami opatowskimi (słowo „opatowskie” pisał małą literą, od nazwy ówczesnego powiatu – opatowskiego – na terenie, której leżała miejscowość). W 1939 r. określał już wieś nazwą Krzemionki Opatowskie. Taką też nazwą po 1945 r. posługiwali się badacze zabytkowych kopalni, głównie Tadeusz Żurowski, a zanim inni archeolodzy. Na najstarszych mapach, spisach, wykazach, a także w tradycji ustnej nigdy przy nazwie Krzemionki nie było przymiotnika „Opatowskie”.
Wielkie odkrycie młodego geologa
W 1922 r. prace terenowe w rejonie Gór Świętokrzyskich prowadził 34-letni Jan Samsonowicz, geolog, urodzony w Klimkiewiczowie, który miał sporządzić mapy geologicznej powiatu opatowskiego. Jako geolog Jan Samsonowicz szczególną uwagę zwracał na łomy, odsłonięcia, studnie, które pozwalały zapoznać się z głębszymi pokładami skorupy ziemskiej. W lipcu 1922 r. penetrował teren położony na lewym brzegu rzeki Kamiennej. We wsi Magonie, miejscowi chłopi trudniący się wydobywaniem wapienia do produkcji wapna budowlanego, pokazali mu dziwne nory, w których znajdywali kawałki poroży oraz kamienne narzędzia. Jan Samsonowicz spenetrował kilka takich podziemnych wyrobisk, a następnie ruszył w kierunku wsi Krzemionki. Jego uwagę zwrócił teren „usłany gęsto dołkami”. W łomach przyjrzał się wyrobiskom i szybom kopalni. Zwiedził także podziemne chodniki. Zebrał znajdujące się w nich narzędzia z rogu i tłuk kamienny. Dokonał pomiarów głębokości i średnicy szybów oraz wysokości i szerokości chodników i filarów. Podczas penetracji kopalni zauważył węgle drzewne, które świadczyły o sposobie oświetlania ich łuczywami. Stwierdził, że surowcem, który wydobywano z tych kopalń był krzemień, występujący wśród wapieni. Tego dnia przebył trasę 19 km, prowadząc notatnik terenowy. Dzięki zapisanym w nim informacjom można odtworzyć trasę jego wędrówki i kolejne etapy odkrywania kopalni. Działo się to w środę 19 lipca 1922 r. Pod koniec dnia Jan Samsonowicz miał już pewności, że kopalnie, które odkrył w godzinach przedpołudniowych, pochodzą z epoki kamienia.
Wkrótce na łamach „Wiadomości Archeologicznych” opublikował informację o dokonanym odkryciu oraz wyniki przeprowadzonych wówczas badań.
O niezwykłym odkryciu Samsonowicz powiadomił archeologa Stefana Krukowskiego. Ten już w 1923 r. przybył do Krzemionek wraz ze swoim uczniem Zygmuntem Szmitem. Wspólnie dokonali oni wstępnego rozpoznania pola górniczego.
Prace wykopaliskowe na tym terenie jako pierwszy podjął w 1925 r. Józef Żurowski – archeolog, prehistoryk, historyk sztuki, konserwator zabytków, wówczas państwowy konserwator zabytków prehistorycznego okręgu zachodnio-pomorskiego i śląskiego. Badania sfinansował ostrowiecki oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
Krajoznawcy na straży Krzemionek
Pierwszymi opiekunami zabytkowych kopalni stali się ostrowieccy krajoznawcy
Odkrycie kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach żywo zainteresowało ostrowiecką inteligencję. Rozbudziło w niej także zainteresowania krajoznawcze, a kontakty z naukowcami prowadzącymi pierwsze badania przekonały ją do konieczności otoczenia tego znaleziska opieką. Odkrycie przyczyniło się także do reaktywacji w Ostrowcu Świętokrzyskim oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK), zdecydowało także o głównych kierunkach działalności organizacji na długie lata. W Ostrowcu Św. oddział PTK zawiązał się 13 września 1913 r. W październiku organizacja ruszyła z działalnością i prowadziła ją do wybuchu I wojny światowej. W 1914 r., po niespełna roku funkcjonowania, zawiesiła pracę. Po dziesięcioletniej przerwie, jesienią 1924 r. ostrowiecki oddział PTK wznowił działalność za sprawą Mieczysława Radwana – organizatora i kierownika Biura Technicznego Zakładów Ostrowieckim, któremu z pomocą przyszła grupa dawnych członków PTK: Stanisław Makarewicz, Waleria Makarewicz, Alina Makarewicz, Maria Żakowska, Adam Komornicki. W momencie restytucji oddział PTK liczył 46 osób. Prezesem Zarządu został Mieczysław Radwan.
Reaktywowany oddział PTK zainaugurował swą działalność wyprawą naukową do Krzemionek. Miała ona miejsce od 3 do 17 września 1925 r. Została zorganizowana z inicjatywy Mieczysława Radwana i Jana Samsonowicza. Sfinansował ją oddział PTK. Kierownikiem wyprawy byłdr Józef Żurowski. Głównym celem wyprawy było rozpoznanie obiektu, a także zebranie i zabezpieczenie odnalezionych tam okazów. W tym czasie odgruzowano podziemia 7 szybów znajdujących się w sąsiedztwie zagrody Bolesława Janickiego. Znaleziono w nich narzędzia z kamienia oraz rogów jelenia. Na zachód od wspomnianej zagrody rozkopano jeden z szybów, a przylegające do niego inne szyby odgruzowano, ponadto odgruzowano chodniki dwóch innych, zniszczonych szybów. Przeszukano także kilka hałd rozoranych na polach uprawnych i zebrano znajdujące się na nich zabytki krzemienne i kamienne.
Naukowcy rozpoczęli prace badawcze, a krajoznawcy podjęli starania o ochronę obiektu. Jedni i drudzy przystąpili do gromadzenia eksponatów – zbiorów archeologicznych. Czas nie działał na korzyść. Odgruzowane podczas wyprawy w 1925 r. podziemia zostały wkrótce zniszczone przez wapiennikarzy, a badane na powierzchni obiekty zasypane. Zabytkowe kopalnie znajdowały się na terenach prywatnych, co utrudniało prowadzenie badań.
W głowie Mieczysława Radwana zrodziła się wówczas myśl utworzenia w Krzemionkach rezerwatu archeologicznego. W 1926 r. na łamach miesięcznika „Ziemia” ukazał się jego pierwszy artykuł pt. „Przedhistoryczne kopalnie krzemienia w pow. opatowskim”, w którym pisał: „Nie wiadomo jeszcze, co dla nauki kryje się w podziemiach krzemionkowskich. Praca ta musi być planowa, a każdy wysiłek odkrywczy winien być zabezpieczony, że nie ulegnie zagładzie. Wymaga to konieczności wykupu terenów i założenia choć na niewielkim obszarze 10-15 morgów ścisłego rezerwatu, któryby zabytek sztuki człowieka neolitycznego zachował dla potomności (…) Podkreślić należy okoliczność, że uporządkowane te zrobiska staną się niewątpliwie celem licznych wycieczek nie tylko krajowych lecz i zagranicznych, jak to się dzieje we Francji, Belgii, Anglii i Egipcie. Ze względu więc na wartość naukową i krajoznawczą kopalni krzemienia w Magoni, oddział PTKr postanowił – w miarę sił i możności – przyłączyć się czynnie do akcji utworzenia rezerwatu archeologicznego na Krzemionkach. Dziesięć lat później, w 1936 r. również w „Ziemi” podkreślał: „Pierwszy odruch to zabezpieczyć od zagłady ten zabytek, odbudować go, udostępnić dla zwiedzających. Żywa fantazja rysowała przed nami obraz wielotysięcznych rzesz turystów z całego świata, którzy przyjdą zwiedzać pracownie przedhistoryczne i podziwiać inteligencję ówczesnego górnika”.
Członkowie PTK mając świadomość wielkiej wagi odkrycia, roztoczyli opiekę nad cennym obiektem. Do czasu przejęcia opieki nad kopalniami przez Państwowe Muzeum Archeologiczne (PMA) w Warszawie, ostrowiecki PTK sprawował nad nim patronat. Stale gromadził środki finansowe na prowadzenie badań i zabezpieczenie kopalń, nawet po przejęciu obiektu przez Muzeum.
Kiedy w 1926 r. Stanisław Saski ofiarował organizacji lokal w budynku przy ulicy Górzystej 3, z przeznaczeniem na siedzibę Towarzystwa i muzeum, w oparciu o zgromadzone eksponaty, głównie archeologiczne, przystąpiono do urządzania Muzeum Regionalnego. Jego kierownikiem został Mieczysław Radwan, kustoszem – Maria Żakowska. Oficjalne otwarcie muzeum, a zarazem siedziby Towarzystwa odbyło się 27 marca 1926 r. Pierwszą wystawą urządzoną w muzeum była ekspozycja znalezisk zebranych w Krzemionkach i na Gawrońcu pod Ćmielowem.
Pierwsze fotografie zabytkowych kopalni wykonał Tadeusz Rekwirowicz, zaś rysunki – Maria Żakowska; członkowie władz PTK.
Opieka na Krzemionkami oraz organizacja i prowadzenie muzeum, w którym szczególne miejsce zajmowały eksponaty geologiczne i archeologiczne, stanowiły filar działalności ostrowieckiego PTK do momentu wybuchu II wojny światowej.
Okres międzywojenny – podwaliny pod rezerwat
Pod koniec lat 20. XX w. zabytkowe kopalnie przejęło w administrację Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. W latach 20. i 30. XX w. teren kopalń o powierzchni ok. 24 ha został wykupiony z rąk prywatnych i zabezpieczony. W ten sposób stworzono podwaliny pod rezerwat. Było to możliwe dzięki środkom finansowym uzyskanym z funduszu Kultury Narodowej, od Zakładów Ostrowieckich, sejmiku powiatu opatowskiego, członków ostrowieckiego oddziału PTK oraz prywatnych datków pracowników PMA.
Od 1928 r. merytoryczną opiekę nad kopalniami sprawował Stefan Krukowski, który przez kolejne lata badał je. Wyniki tych badań opisał w dwóch artykułach opublikowanych na łamach „Ziemi” w latach 1933 i 1937.”
(By Marzena Gołębiowska on Lipiec 18, 2019 naOSTRO.info )
A po wojnie i po śmierci Samsonowicza, Mieczysław Radwan, Jan Kostecki- docent Państwowego Instytutu Geologicznego i Edmund Massalski – dyrektor Muzeum Świętokrzyskiego z Kielc, żywo interesowali się losem Krzemionek. E. Massalski zorganizował 1953 r. w Muzeum Świętokrzyskim wystawę „Dawne górnictwo i h u tn ic tw o Staropolskiego Zagłębia” z dużym działem Krzemionki Opatowskie. Wspierali oni wtedy też działania Krukowskiego po jego apelu dotyczącym Krzemionek i o jego deklaracji w sprawie opracowania obiektów krzemionkowskich znajdujących się w Warszawie, mimo istnienia w PAN-ie komisji dot. Krzemionek, która się ujawniła po apelu S.Krukowskiego. Postulowali też konieczność powołania Towarzystwa Przyjaciół Krzemionek. Mieczysław Radwan wtedy też przedstawił konieczność wpisania Krzemionek na listę ONZ lub UNESCO, obiektów o dużym znaczeniu dla kultury. Starali się ochronić Krzemionki przed budowami i wapiennikami w najbliższej okolicy. Po wojnie, jak wynika z listu redaktora naczelnego „Przeglądu Geologicznego” doc Jana Kosteckiego do M. Radwana, Krzemionki zostały zagrożone ze strony Zakładów Ostrowieckich przez zamiar budowy osiedla a także Jan Kostecki informuje Mieczysława o planach zagrażających terenom na Krzemionkach, Stokach i Rudzie Kościelnej, gdzie przemysł budowlany zamierza zbudować wielki wapiennik.
W 1961 roku artykuł Zbigniewa Wójcika z IHN-u „ W sprawie Krzemionek „ informował o zniszczeniach dokonanych przez zasypanie części stanowiska i obecności zwału śmietniska na granicy z ZO i o doprowadzeniu linii kolejowej.
Twórca
Maria Wiktoria Radwan, Janusz Dziewulski, Marzena Gołębiowska
Źródło
Historia Oddziału PTK – PTTK w Ostrowcu Świętokrzyskim , Wikipedia, Górnictwo z epoki krzemienia: Krzemionki Polska Europa w 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach
Marzena Gołębiowska Lipiec 18, 2019 naOSTRO.info https://naostro.info/a-o-krzemionkach-nie-slyszeliscie/?fbclid=IwAR09-ISqVI0ydvub0qEAh9cncFu4etio2AnvJ7PzfORTOYY6hRswP1LaTJY
Marzena Gołębiowska Lipiec 18, 2019 naOSTRO.info https://naostro.info/a-o-krzemionkach-nie-slyszeliscie/?fbclid=IwAR09-ISqVI0ydvub0qEAh9cncFu4etio2AnvJ7PzfORTOYY6hRswP1LaTJY
Wydawca
Archiwum Rodziny Radwanów, Maria Wiktoria Radwan
Data
1923
Prawa
Archiwum Rodziny Radwanów