Tytuł
Emila z Parysów gen. Morand ( Emilia Parys Morand, Emila Parys Morand)
Temat
Notka biograficzna bratanicy prababki macierzystej Mieczysława Radwana, wnuczki Adama Parysa, Emili z Parysów generałowej Morand
Opis
Emila Łucja hr. Parys h. Prawdzic a od 1808 h. Parys Hrabia (odmiana h. Prawdzic), jedyna znana córka Kajetana, wnuczka Adama hr. Parysa , marszałka konfederacji barskiej, właściciela Pacanowa . Obdarzona wielka urodą i wdziękiem, wyszła za mąż za generała napoleońskiego Moranda. Wg. rodzinnej legendy, Emila obdarzona była też pięknym operowym głosem i śpiewała w Paryżu.
„Parysówna pochodziła z familii godnej i wysoko skoligoconej. Jej przodkowie, stara szlachta mazowiecka herbu Prawdzic, od XVI wieku pełnili obowiązki starostów, kasztelanów, wojewodów, senatorów, posłów, podczaszych, podstolich, podkomorzych i bardzo często obrońców ojczyzny. W ciągu wieków rodzina ta rozgałęziłą się mozna (odmiana nazwiska: Paris, Pariss, Paryss, Parysz, Parisz oraz różne warianty herbu Prawdzic). Interesująca nas panienka Emilia Łucja Parys urodziła się 22 czerwca 1792 roku w Sandomierskiem (cytat z aktu ślubu cywilnego: " Kobylanski, palatinat de Sandomierz"). Była córką pułkownika wojska francuskich i saskich Kajetana Parysa i Eufrozyny z Malczewskich. Rodzice zapewnili jej staranną edukację, a opatrzność równie chwalebną urodę. Jednakże kobieca uroda nie jest w Polsce niczym szczególnym, natomiast panna Parys posiadała feler dyskwalifikujący ją w oczach kawalerów - była biedna, gdyż Parysowie stracili gros swych majętności.[...] ...]- pierwszym drużbą na jej ślubie był książę Józef Poniatowski”.
„….hrabianka Emila Łucja Parys ...i generał napoleoński, Louis Charles Antoine Alexis Morand. ….poznali się na balu wydanym przez księcia warszawskiego, Fryderyka Augusta, w grudniu 1807 roku. Generał był trzydziestosześcioletnim mężczyzną, ulubieńcem Napoleona z racji niepospolitych walorów wojskowych, człowiekiem wpływowym i bardzo majętnym. Trochę ponad piętnaście lat mająca Emilia uchodziła za jedną z trzech największych piękności Księstwa Warszawskiego, ale bez szans na zamęście z braku majątku. Porażonemu jej urodą Morandowi, gdy chciał się dowiedzieć kim jest osoba, która wywarła na nim olśniewające wrażenie, wyjaśniono lekceważąco: "Ach ta?.. To taka sobie panna Parys...". Gdy na początku stycznia generał oświadczył się i został przyjęty, "wszyscy krewni i powinowaci, który owej panienki dawniej znać nie chcieli, przybiegali do niej z objawami czułości i przywiązania”. Po ślubie Parysówna zamieszkała w Paryżu, a mąż walczył u boku Cesarza. Tam też urodziła "pięciu chłopców, nie mówiąc o córkach”. Generałowa Emila Morand pod koniec roku 1812, pozbawiona wieści o losie męża, wyruszyła z Francji, go odszukać. Dotarła do Warszawy w chwili, gdy miasto zajmowały wojska rosyjskie. Zaopiekował się nią generał Tormansow i wyjednali u cara zezwolenie na powrót generałowej do Francji. Odnalazła męża na stanowisku gubernatora Hamburga. Po powrocie Napoleona z Elby generał Morand należał do jego gorących zwolenników. Nie złożył broni po bitwie pod Waterloo. Podczas bitwy pod Waterloo był generałem dywizji Szaserów. Burboński sąd wojenny skazał go zaocznie na karę śmierci ale Emila wyjednała u cara Aleksandra I zezwolenie na zamieszkanie w Królestwie Polskim. Emila z mężem nabyła w roku 1818 wieś Kawęczyn k. Jędrzejowa w powiecie szydłowskim i zamieszkali tam z czworgiem dzieci. Za wstawiennictwem Aleksandra I, król Ludwik XVIII uchylił wyrok śmierci ciążący na Morandzie i zezwolił mu w roku 1819 powrócić wraz z rodziną do Francji, nie dopuścił go jednak do swych łask. W czasie tego pobytu w Polsce, w smutnych okolicznościach ich los otarł się o Pińczów. 19 marca 1818 r. o godzinie dziewiątej wieczorem "Wanda, lat dwa licząca, Córka J W Ludwika Morand Hrabiego, byłego Generała Woysk Francuzkich, Dziedzica Dóbr Kawenczyn, w Powiecie Jędrzeiowskim, i Emilii z Parysów Małżonków, umarła w Pińczowie, w domu pod Numerem Trzysta Siedemdziesiąt Cztery". Dziecięcy nagrobek z epitafium w języku francuskim przetrwał do dzisiaj."
Najprawdopodobniej Emila wtedy jechała w odwiedziny do Pacanowa, do owdowiałej w 1817 roku babki Józefy z Sołtyków Parysowej. Na skutek trudów podróży córeczka Wanda zachorowała w Pińczowie - po drodze z Kawęczyna (dziś gmina Imielno) do Pacanowa. ( odległość Kawęczyn- Pacanów to ok 70 km, a droga prowadzi przez Pińczów)
Mąż Emili, generał Morand pozostawał na emeryturze i dopiero po rewolucji 1830 roku zajął fotel w Izbie Parów. Zmarł w Paryżu w 1835 roku, Emila przeżyła go o 33 lata. Zmarła w 1868 roku. Pochowany na cmentarzu Père-Lachaise - ciało później przeniesiono do grobowca rodzinnego Morandów w w Doubs Montbenoît naprzeciwko opactwa w tym samym mieście. Spoczywa w rodzinnym grobowcu wraz z żoną Emilą Parys. Nazwisko Moranda jest wyryte na Łuku Triumfalnym w Paryżu (8 od góry po lewej stronie)
Ojciec Emili, Kajetan hr. Parys, urodził się w Pacanowie 1 marca 1763 r. Do służby wojskowej wszedł jako kadet w 1 Regimencie Pieszym Buławy Wielkiej Litewskiej. Był w nim podoficerem w latach 1781 - 1782 a następnie chorążym w latach 1782 - 1788. W 1789 r. wszedł do brygady kawalerii narodowej generała Jerlicza jako porucznik. W tej samej brygadzie otrzymał patent na majora kawalerii 11 września 1789 r. W czasie powstania 1794 r. 8 maja mianowany pułkownikownikiem kawalerii przez Kościuszkę. Walczył w powstaniu a po jego upadku nie służył wojskowo. Powrócił do służby w armii polskiej 1807 r. Za rozkazem gen. Dąbrowskiego mianowany majorem i skierowany do Płocka gdzie jako pułkownik en second dwa miesiące stacjonował w Dobrzyniu jako dowódca formującego się 14 pułku piechoty. Po połączeniu dwóch pułków piechoty 13 i 14 w jeden pułk 4 I legii warszawskiej był w dyspozycji Ministerstwa Wojny. 8 kwietnia 1808 skierowany przez ministra wojny ks. Poniatowskiego do służby jako etat-major przy gen. dyw. Morand.
Generał Morand na początku 1809 r. podał swojego teścia do odznaczenia krzyżem wojskowym ale minister wojny uznał, że major Kajetan Parys nie ma żadnych zasług aby odznaczenie otrzymać co z kolei spowodowało starania Parysa o zdobycie i przedstawienie ministrowi dowodów jego służby wojskowej. Kajetan brał udział z Morandem w wyprawie na Moskwę w 1812 już w stopniu pułkownika i towarzyszył mu w dalszej działalności. Prawdopodobnie zamieszkał z jedyną córką i zięciem w Paryżu. Zmarł po roku 1820, w którym to roku wystąpił o potwierdzenie tytułu w Królestwie Polskim.
Tu ciekawostką jest fakt, że sam Napoleon miał wydać zgodę na Małżeństwo gen. Moranda i Emili: " Małżeństwo natomiast Louisa Moranda z Polką - Emilią Parys zaakceptował, choć początkowo był mu przeciwny, gdyż miał inne plany matrymonialne względem Moranda (przeznaczył mu podobno na małżonkę księżniczkę bawarską). O historii tego polsko-francuskiego małżeństwa wspomina w swoim pamiętniku Sabina z Gostowskich Grzegorzewska, krewna Emilii Parys. Pisze m.in. o prezentacji pani Morand przed Napoleonem, podczas której była ona tak speszona, że nie potrafiła odpowiedzieć na żadne z pytań zadanych jej przez cesarza. Bonaparte zwracając się do Moranda miał pochwalić urodę jego żony, co bardzo ucieszyło generała, któremu ogromnie zależało, aby jego żona została przez zwierzchnika zaakceptowana. Można również wspomnieć, że cesarz był ojcem chrzestnym ich pierwszego syna (choć go osobiście do chrztu nie trzymał), który zresztą otrzymał imię Napoleon." Pierworodny syn Morandów, urodzony już we Francji, otrzymał mię Napoleon. Cesarz pozwolił się zapisać w metryce jako ojciec chrzestny, a w obrzędzie w jego imieniu uczestniczył hrabia Lavalette, krewny eks-cesarzowej Józefiny.
Emila miała równie urodziwą młodszą od siebie ciotkę Ksawerę Parys (ok. 1798-1876), której wdzięki i zalety zainteresowały samego księcia Józefa Poniatowskiego. Musiało to być w roku 1813. Ksawera wyszła za mąż za jego szambelana Józefa Gagatnickiego.
Minakowski podaje zstępnych najdłużej żyjących dwóch synów Emili i Moranda: Auguste Morand, (linia: Tomasz Sołtyk 1.306.25) 1826-1870 oraz Paul Morand, kawaler Legii Honorowej 1828-1898. Wieku XXI dożyła Neith Antoinette Joséphine Bey Ghali 1909-2003- żona Emmanuela Marie Joseph Morand, (linia: Tomasz Sołtyk 1.306.25) 1902-1991.
„Parysówna pochodziła z familii godnej i wysoko skoligoconej. Jej przodkowie, stara szlachta mazowiecka herbu Prawdzic, od XVI wieku pełnili obowiązki starostów, kasztelanów, wojewodów, senatorów, posłów, podczaszych, podstolich, podkomorzych i bardzo często obrońców ojczyzny. W ciągu wieków rodzina ta rozgałęziłą się mozna (odmiana nazwiska: Paris, Pariss, Paryss, Parysz, Parisz oraz różne warianty herbu Prawdzic). Interesująca nas panienka Emilia Łucja Parys urodziła się 22 czerwca 1792 roku w Sandomierskiem (cytat z aktu ślubu cywilnego: " Kobylanski, palatinat de Sandomierz"). Była córką pułkownika wojska francuskich i saskich Kajetana Parysa i Eufrozyny z Malczewskich. Rodzice zapewnili jej staranną edukację, a opatrzność równie chwalebną urodę. Jednakże kobieca uroda nie jest w Polsce niczym szczególnym, natomiast panna Parys posiadała feler dyskwalifikujący ją w oczach kawalerów - była biedna, gdyż Parysowie stracili gros swych majętności.[...] ...]- pierwszym drużbą na jej ślubie był książę Józef Poniatowski”.
„….hrabianka Emila Łucja Parys ...i generał napoleoński, Louis Charles Antoine Alexis Morand. ….poznali się na balu wydanym przez księcia warszawskiego, Fryderyka Augusta, w grudniu 1807 roku. Generał był trzydziestosześcioletnim mężczyzną, ulubieńcem Napoleona z racji niepospolitych walorów wojskowych, człowiekiem wpływowym i bardzo majętnym. Trochę ponad piętnaście lat mająca Emilia uchodziła za jedną z trzech największych piękności Księstwa Warszawskiego, ale bez szans na zamęście z braku majątku. Porażonemu jej urodą Morandowi, gdy chciał się dowiedzieć kim jest osoba, która wywarła na nim olśniewające wrażenie, wyjaśniono lekceważąco: "Ach ta?.. To taka sobie panna Parys...". Gdy na początku stycznia generał oświadczył się i został przyjęty, "wszyscy krewni i powinowaci, który owej panienki dawniej znać nie chcieli, przybiegali do niej z objawami czułości i przywiązania”. Po ślubie Parysówna zamieszkała w Paryżu, a mąż walczył u boku Cesarza. Tam też urodziła "pięciu chłopców, nie mówiąc o córkach”. Generałowa Emila Morand pod koniec roku 1812, pozbawiona wieści o losie męża, wyruszyła z Francji, go odszukać. Dotarła do Warszawy w chwili, gdy miasto zajmowały wojska rosyjskie. Zaopiekował się nią generał Tormansow i wyjednali u cara zezwolenie na powrót generałowej do Francji. Odnalazła męża na stanowisku gubernatora Hamburga. Po powrocie Napoleona z Elby generał Morand należał do jego gorących zwolenników. Nie złożył broni po bitwie pod Waterloo. Podczas bitwy pod Waterloo był generałem dywizji Szaserów. Burboński sąd wojenny skazał go zaocznie na karę śmierci ale Emila wyjednała u cara Aleksandra I zezwolenie na zamieszkanie w Królestwie Polskim. Emila z mężem nabyła w roku 1818 wieś Kawęczyn k. Jędrzejowa w powiecie szydłowskim i zamieszkali tam z czworgiem dzieci. Za wstawiennictwem Aleksandra I, król Ludwik XVIII uchylił wyrok śmierci ciążący na Morandzie i zezwolił mu w roku 1819 powrócić wraz z rodziną do Francji, nie dopuścił go jednak do swych łask. W czasie tego pobytu w Polsce, w smutnych okolicznościach ich los otarł się o Pińczów. 19 marca 1818 r. o godzinie dziewiątej wieczorem "Wanda, lat dwa licząca, Córka J W Ludwika Morand Hrabiego, byłego Generała Woysk Francuzkich, Dziedzica Dóbr Kawenczyn, w Powiecie Jędrzeiowskim, i Emilii z Parysów Małżonków, umarła w Pińczowie, w domu pod Numerem Trzysta Siedemdziesiąt Cztery". Dziecięcy nagrobek z epitafium w języku francuskim przetrwał do dzisiaj."
Najprawdopodobniej Emila wtedy jechała w odwiedziny do Pacanowa, do owdowiałej w 1817 roku babki Józefy z Sołtyków Parysowej. Na skutek trudów podróży córeczka Wanda zachorowała w Pińczowie - po drodze z Kawęczyna (dziś gmina Imielno) do Pacanowa. ( odległość Kawęczyn- Pacanów to ok 70 km, a droga prowadzi przez Pińczów)
Mąż Emili, generał Morand pozostawał na emeryturze i dopiero po rewolucji 1830 roku zajął fotel w Izbie Parów. Zmarł w Paryżu w 1835 roku, Emila przeżyła go o 33 lata. Zmarła w 1868 roku. Pochowany na cmentarzu Père-Lachaise - ciało później przeniesiono do grobowca rodzinnego Morandów w w Doubs Montbenoît naprzeciwko opactwa w tym samym mieście. Spoczywa w rodzinnym grobowcu wraz z żoną Emilą Parys. Nazwisko Moranda jest wyryte na Łuku Triumfalnym w Paryżu (8 od góry po lewej stronie)
Ojciec Emili, Kajetan hr. Parys, urodził się w Pacanowie 1 marca 1763 r. Do służby wojskowej wszedł jako kadet w 1 Regimencie Pieszym Buławy Wielkiej Litewskiej. Był w nim podoficerem w latach 1781 - 1782 a następnie chorążym w latach 1782 - 1788. W 1789 r. wszedł do brygady kawalerii narodowej generała Jerlicza jako porucznik. W tej samej brygadzie otrzymał patent na majora kawalerii 11 września 1789 r. W czasie powstania 1794 r. 8 maja mianowany pułkownikownikiem kawalerii przez Kościuszkę. Walczył w powstaniu a po jego upadku nie służył wojskowo. Powrócił do służby w armii polskiej 1807 r. Za rozkazem gen. Dąbrowskiego mianowany majorem i skierowany do Płocka gdzie jako pułkownik en second dwa miesiące stacjonował w Dobrzyniu jako dowódca formującego się 14 pułku piechoty. Po połączeniu dwóch pułków piechoty 13 i 14 w jeden pułk 4 I legii warszawskiej był w dyspozycji Ministerstwa Wojny. 8 kwietnia 1808 skierowany przez ministra wojny ks. Poniatowskiego do służby jako etat-major przy gen. dyw. Morand.
Generał Morand na początku 1809 r. podał swojego teścia do odznaczenia krzyżem wojskowym ale minister wojny uznał, że major Kajetan Parys nie ma żadnych zasług aby odznaczenie otrzymać co z kolei spowodowało starania Parysa o zdobycie i przedstawienie ministrowi dowodów jego służby wojskowej. Kajetan brał udział z Morandem w wyprawie na Moskwę w 1812 już w stopniu pułkownika i towarzyszył mu w dalszej działalności. Prawdopodobnie zamieszkał z jedyną córką i zięciem w Paryżu. Zmarł po roku 1820, w którym to roku wystąpił o potwierdzenie tytułu w Królestwie Polskim.
Tu ciekawostką jest fakt, że sam Napoleon miał wydać zgodę na Małżeństwo gen. Moranda i Emili: " Małżeństwo natomiast Louisa Moranda z Polką - Emilią Parys zaakceptował, choć początkowo był mu przeciwny, gdyż miał inne plany matrymonialne względem Moranda (przeznaczył mu podobno na małżonkę księżniczkę bawarską). O historii tego polsko-francuskiego małżeństwa wspomina w swoim pamiętniku Sabina z Gostowskich Grzegorzewska, krewna Emilii Parys. Pisze m.in. o prezentacji pani Morand przed Napoleonem, podczas której była ona tak speszona, że nie potrafiła odpowiedzieć na żadne z pytań zadanych jej przez cesarza. Bonaparte zwracając się do Moranda miał pochwalić urodę jego żony, co bardzo ucieszyło generała, któremu ogromnie zależało, aby jego żona została przez zwierzchnika zaakceptowana. Można również wspomnieć, że cesarz był ojcem chrzestnym ich pierwszego syna (choć go osobiście do chrztu nie trzymał), który zresztą otrzymał imię Napoleon." Pierworodny syn Morandów, urodzony już we Francji, otrzymał mię Napoleon. Cesarz pozwolił się zapisać w metryce jako ojciec chrzestny, a w obrzędzie w jego imieniu uczestniczył hrabia Lavalette, krewny eks-cesarzowej Józefiny.
Emila miała równie urodziwą młodszą od siebie ciotkę Ksawerę Parys (ok. 1798-1876), której wdzięki i zalety zainteresowały samego księcia Józefa Poniatowskiego. Musiało to być w roku 1813. Ksawera wyszła za mąż za jego szambelana Józefa Gagatnickiego.
Minakowski podaje zstępnych najdłużej żyjących dwóch synów Emili i Moranda: Auguste Morand, (linia: Tomasz Sołtyk 1.306.25) 1826-1870 oraz Paul Morand, kawaler Legii Honorowej 1828-1898. Wieku XXI dożyła Neith Antoinette Joséphine Bey Ghali 1909-2003- żona Emmanuela Marie Joseph Morand, (linia: Tomasz Sołtyk 1.306.25) 1902-1991.
Twórca
Maria Wiktoria Radwan
Źródło
Wikipedia, Minakowski, Anna Nakwaska, Brandys: Kozietulski i inni, Strona domowa Pińczowa, napoleon.org. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis Folia 17 Studia Historical! (2003)
Anna Janota-Strama Obraz Napoleona Bonaparte w pamiętnikach Polek
Anna Janota-Strama Obraz Napoleona Bonaparte w pamiętnikach Polek
Wydawca
Archiwum Rodziny Radwanów, Maria Wiktoria Radwan
Data
1792