Tytuł
Dymarki Świętokrzyskie. Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Polskiej Akademii Nauk 1954-1968. Mieczysław Radwan
Temat
Dymarki Świętokrzyskie. Badania starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego do 1968 roku, prowadzone przez Mieczysława Radwana. Zespół Techniki Hutniczej i Odlewniczej.
Opis
W ramach Komitetu Historii Nauki PAN działała Sekcja Historii Nauk Technicznych i Techniki - przewodniczący prof. E. Olszewski. Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Polskiej Akademii Nauk, kierowany w latach 1954-1968 przez Mieczysława Radwana, należał do Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN, działającego w ramach Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN. Zależności formalne naukowe i finansowe w Zespole określała struktura organizacyjna Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN i wykazane są przez Mieczysława Radwana w sprawozdaniach finansowych i naukowych z prac Zespołu, w tym z badań terenowych, zachowanych w Archiwum PAN PAU.
W czerwcu 1954 roku na posiedzeniu Komitetu Historii Nauki PAN, Mieczysław Radwan przedstawił program odtworzenia historii polskiej techniki hutniczej i odlewniczej, skutkiem czego w lipcu 1954 roku, został mianowany przewodniczącym Zespołu Roboczego Historii Hutnictwa przy Komitecie Historii Nauki PAN, w Zakładzie Historii Nauki PAN. Program ten został opublikowany, patrz : Stan Badań nad Rozwojem Polskiej Technologii Hutniczej. Mieczysław Radwan 1954- http://radwan.org.pl/items/show/363 i M. Radwan: Stan badań nad rozwojem polskiej techniki hutniczej. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, t. 3, 1955.
Następnie w roku 1956 Zespól ten przyjął nazwę: Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN. Przewodniczącym tego Zespołu pozostawał Mieczysław Radwan do końca życia.
Pozwoliło to Mieczysławowi Radwanowi na zorganizowanie w lipcu 1955 roku pierwszej wyprawy interdyscyplinarnej do badań starożytnego hutnictwa, jako kontynuację badań prowadzonych przez siebie przed 1939 rokiem. Tak o niej pisze:
„W czasie od 1 do 24 lipca 1955 r. przeprowadzono na zlecenie Komitetu Historii Nauki PAN badanie terenowe zabytków dawnego hutnictwa żelazne-go we wschodniej części Zagłębia Staropolskiego. W badaniach wzięli udział: M. Radwan, profesor Akademii Górniczo-Hutniczej jako kierownik wyprawy; B. Zientara, historyk; K. Bielenin, z Muzeum Archeologicznego w Krakowie; E. Massalski, dyrektor Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, Z. Affanasowicz, adjunkt Politechniki Śląskiej, oraz częściowo J. Fudalej,przedstawiciel PTTK w Ostrowcu Świętokrzyskim. Zadaniem wyprawy było ustalenie —przez wywiad w terenie — występowania śladów i pozostałości procesów technologicznych hutnictwa żelaznego oraz ewentualnie metali nieżelaznych we wschodniej części Zagłębia Staropolskiego, a także wyjaśnienie warunków lokalizacji dawnego przemysłu oraz pobranie próbek pozostałości metalurgicznych dla późniejszych badań laboratoryjnych” M. Radwan : Badania terenowe nad zabytkami hutnictwa żelaznego w Zagłębiu Staropolskim Kwartalnik Historii Nauki i Techniki-r1956-t1-n2-s452-463.
Z inicjatywy Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej przy Sekcji Historii Techniki i Nauk Technicznych KHN PAN została zorganizowana przez Instytut Historii Kultury Materialnej PAN i wspomnianą Sekcję Historii Techniki robocza konferencja metalurgów i metaloznawców z archeologami i historykami w Krakowie w dniu 2 marca 1956 roku. M. Radwan stwierdził, że prezentowane dotychczasowe wyniki prac ośrodka krakowskiego osiągnięte zostały przy użyciu środków i ludzi będących aktualnie do dyspozycji i tym samym ogłosił początek badań nad starożytnym hutnictwem przez Zespół i ten Instytut.
Po przeprowadzeniu kwerendy w aktach Zakładu Historii Nauki i Techniki w lipcu 2020 ustalono, że Zespół ten nie miał formalnie zorganizowanej grupy pracowniczej, lecz działający pod kierownictwem Mieczysława Radwana przewodniczącego, badawczy „aktyw Zespołu” (tak określał to M. Radwan w swych sprawozdaniach). W skład powołanej przez M. Radwana aktywnej grupy badaczy, wchodzili w roku 1955.:
Mieczysław Radwan - metalurg, doc. AGH, kierownik Katedry Maszyn Hutniczych, od 1957 kierownik Katedry Historii Techniki i Nauk Technicznych, przewodniczący Zespołu,
Jerzy Piaskowski - metalurg, mgr nauk technicznych, historyk metalurgii, odlewnictwa i hutnictwa,
Kazimierz Bielenin - archeolog, magister historii sztuki, Muzeum Archeologiczne - umowa (ustna?) od października 1955 r., od 1963 roku doktor nauk humanistycznych,
Stanisław Holewiński – metalurg AGH, docent (1954–1957), profesor nadzwyczajny (1957–1960),
Wacław Różański - metalurg AGH, adiunkt, docent od1958, od 1965 roku profesor,
Stanisław Miczulski - pierwszy etatowy pracownik Zespołu, historyk Pracownik PAN- w Krakowie.
W niepublikowanym sprawozdaniu M. Radwana z 1962 roku, Aktyw Zespołu, oprócz przewodniczącego, notowany jest jako: dr J. Piaskowski, prof. St. Holewiński, mgr K. Bielenin, dr W. Różański, mgr S. Miczulski.
W niepublikowanym sprawozdaniu S. Miczulskiego z 1965 roku, Aktyw Zespołu jest notowany jako: M. Radwan, K. Bielenin, A. Mazur, S. Miczulski, E. Nosek, J. Piaskowski, W. Różański, T. Stopka, F. Szwagrzyk, J. Zimny.
Współpracownicy Zespołu notowani w różnych okresach:
J. Kuczyński, Z. Pyzik, Aleksy Gilewicz, Adam Mazur, Elżbieta Nosek, Stanisław Rurański, Tadeusz Stopka, Ferdynand Szwagrzyk, Jerzy Zimny, Stefan Zwoliński. Ponadto współpracowali przy różnych projektach Marek Nieć, Antoni Kleczkowski, Mieczysław Kwapiszewski, Stefan Płuszczewski, Jan Karp, Tadeusz Stopka, Henryk Jost, Engelbert Fajkosz, Krystyna Cygorijni, Maria Wirska.
Do konsultacji zapraszano uczonych i instytucje, m.in.: Witolda Hensela, Zdzisława Rajewskiego, Konrada Jeżdżewskiego, Stefana Noska, Tadeusza Lewickiego, Kazimierza Maślankiewicza, Eugeniusza Olszewskiego, Feliksa Olszaka, Kazimierza Gierdziejewskiego, Emiliana Iwanciw, Jana Cząstka, Józefa Poborskiego, Andrzeja Zalewskiego, Antoniego Gawła, Jana Pazdura, B. Zientara, Walerego Goetla, Muzea Archeologiczne w Krakowie i Warszawa, Zakład Archeologii Polski IHKM, Muzeum Tatrzańskie, Katedrę Ekonomiki i Organizacji Hutnictwa AGH, Muzeum Świętokrzyskie itd.
Sprawozdania z działalności Zespołu były przedstawiane przez poszczególnych członków Aktywu i innych współpracowników na dorocznych sesjach i publikowane były głównie przez M. Radwana ( patrz: "Kolekcja Mieczysław Radwan. Działalność naukowa, publikacje" - Konferencje sprawozdawcze Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej ). Inne sprawozdania, K. Bielenina, J. Piaskowskiego i S. Miczulskiego, umieszczono obok.
Pierwszą pracę z działalności Zespołu w maju 1956 roku, opublikował
Mieczysław Radwan : PRACE WYKOPALISKOWE W RUDKACH Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki 1/4, 846-847 1956. http://radwan.org.pl/items/show/424, a także równolegle : O śladach hutnictwa żelaza we wschodniej części zagłębia staropolskiego. Przegląd Geologiczny Vol 4, No 8 (1956) 344.
Co do badań terenowych przeprowadzanych przez archeologów K. Bielenina z Muzeum Archeologicznego i archeologów Muzeum Świętokrzyskiego J.Kuczyńskiego i Z.Pyzika, w sprawozdaniach ich udział w pracach Zespołu wymieniany był wspólnie z Mieczysławem Radwanem i innymi członkami Aktywu, jako współautorów, a K. Bielenin był tylko referentem-sprawozdawcą tych prac.
Np. W sprawozdaniu M. Radwana z roku 1957, opublikowanym w Kwartalniku Historii Nauki i Techniki w roku 1958- czytamy: „....Po tym ogólnym przeglądzie prac Zespołu mgr K. Bielenin i prof. M. Radwan przedstawili' sprawozdanie z prac terenowych w rejonie Gór Świętokrzyskich, prowadzonych przez Muzeum Archeologiczne przy współudziale Zespołu i Muzeum Świętokrzyskiego. Z dwóch obszarów, na których masowo występuje żużel żelazny charakterystyczny dla świętokrzyskiej techniki hutniczej: południowego na południe od rz. Kamiennej i północnego na północ od tej rzeki — badany był obszar pierwszy....."
Przebadano wtedy między innymi stanowiska : Kunów I , Rudki I,II i III , Stara Słupia I , II i III , Starachowice I i II , Skoszyn I , Jeleniów I, Rudki IV ,Nowa Słupia I i II , Jeleniów II i III .
Z tej samej sesji K. Bielenin opublikował sprawozdanie w roku 1959 w Sprawozdaniach Archeologicznych, z. VII.
Sprawozdania z dorocznej sesji z 1960 roku były trzy, opublikowane przez M. Radwana w 1960 roku (najbardziej obszerne), J. Piaskowskiego i K. Bielenina w 1961 roku.
W dniu 26 stycznia 1960 r. odbyła się w Krakowie doroczna sesja Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Zakładu Nauki i Techniki PAN, zorganizowana przez Katedrę Historii Techniki i Nauk Technicznych AGH i Muzeum Archeologiczne w Krakowie. Sesja rozpoczęła się od referatu omawiającego dorobek naukowy przewodniczącego Zespołu — doc. Mieczysława Radwana z okazji 70-lecia jego urodzin. Sprawozdania z tej Sesji opublikował Mieczysław Radwan w Kwartalniku Nauki i Techniki w 1960 roku a w roku 1961 – J. Piaskowski w Archeologia Polski 1961, 6, z. 1-2, pp. 177-178 oraz K. Bielenin w Sprawozdania Archeologiczne Vol. 13 (1961. Oprócz zakresu i dokładności sprawozdania, ostatnie sprawozdanie Bielenina zawierało informację o wystąpieniu J. Jasiuka, której nie ma w sprawozdaniach Radwana i Piaskowskiego:
„Na zakończenie inż. J. Jasiuk zakomunikował, że odkryte w wyniku badań Muzeum Archeologicznego w Krakowie starożytne stanowisko hutnicze w Nowej Słupi 2 zostało z inicjatywy Muzeum Techniki w Warszawie obudowane pawilonem i po wspólnym z Muzeum Archeologicznym przygotowaniu ekspozycji zostanie w maju br. otwarte dla zwiedzania. "
Należy pamiętać, że stanowisko II w Nowej Słupi zostało odkryte w i przebadane w ramach prac Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej pod kierunkiem prof. Mieczysława Radwana.
Niepublikowane sprawozdanie zbiorcze z działalności Zespołu za lata 1954-64 przygotował S. Miczulski na jubileuszową sesję w lutym 1965 roku i znajduje się ono w Archiwum PAN PAU jako sprawozdanie z sesji jubileuszowej 10 lecia ZHPTHiO pod sygn. KII-8, spis 154/87, poz. 269.
W tym niepublikowanym sprawozdaniu czytamy, że prace terenowe i próbne wytopy były prowadzone przez M. Radwana i K. Bielenina, z tym że próbne wytopy tylko przez M. Radwana. J. Piaskowski prowadził badania laboratoryjne metaloznawcze zabytków żelaznych starożytnych i wczesnośredniowiecznych.
Należy pamiętać, że zgodnie z prawem autorskim, wszystkie prace prowadzone w ramach działalności członków Aktywu Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej i innych współpracowników Zespołu, a zgłoszone i opublikowane w rocznych sprawozdaniach Zespołu, były pracami prowadzonymi przez Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej, pod kierownictwem Mieczysława Radwana.
Zależności formalne w Zespole określała więc struktura organizacyjna Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN czego są dowody, w postaci listu Mieczysława do K. Bielenina. W liście tym ( Zbiór Massalskiego AP Kielce) to Mieczysław Radwan zleca K. Bieleninowi odbiór pozwolenia na badania lotnicze i badania przy użyciu C14 na Rakowieckiej w Warszawie ( urząd bezpieczeństwa), załatwionego przez prof. E. Olszewskiego, co odzwierciedla też rolę każdego z nich w strukturach Zespołu i Instytutu Historii Kultury Materialnej.
Z Kwerendy Archiwum PAN PAU (kustosze Marzena Włodek i Maciej Piróg) wynika, że w zespole akt Pracowni Krakowskiej Instytutu Historii Nauki PAN, w skład której wchodził Zespół Historii Techniki Hutniczej i Odlewniczej (sygn. K II-8) nie znaleziono rachunków, wystawianych przez Mieczysława Radwana. W materiałach tych znajdują się natomiast sprawozdania finansowe, ogólne sprawozdania rachunkowe z badań terenowych, sumaryczne zestawienia rachunkowe oraz umowy o dzieło podpisane przez Mieczysława Radwana (j. 123, 130). W kwestii rachunków wystawianych przez Zespół dla Muzeum Archeologicznego w Krakowie lub pracowników tej instytucji odnaleziono jedynie umowy o dzieło dla pracowników Muzeum – Elżbiety Nosek, Zofii Wacławik oraz Ligii Areczuk ( j. 179, 367) oraz sprawozdanie rachunkowe z badań terenowych w lipcu 1955, w którym w wykazie wypłaconych diet występuje nazwisko K. Bielenin ( j. 179).
Ze strony formalno – prawnej należy więc uważać Instytut Historii Kultury Materialnej PAN z dyrektorem prof. Witoldem Henselem, i Zakład Historii Nauki i Techniki PAN, za instytucję właściwą i odpowiedzialną za badania starożytnego hutnictwa w Polsce w latach 1954-1968, mimo udziału w tych badaniach naukowców z AGH, Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach czy Muzeum Archeologicznego w Krakowie i innych naukowych instytucji, z których pochodzili, a byli zgrupowani w Zespole Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej pod kierownictwem Mieczysława Radwana. Tym bardziej, że te badania odbywały się ze środków finansowych tego Instytutu.
Z mniej formalnej strony możemy poznać badania terenowe i prace Zespołu pod kierunkiem Mieczysława Radwana z prywatnej korespondencji Mieczysława Radwana do Edmunda Massalskiego, dyrektora Muzeum Świętokrzyskiego. Cała korespondencja M. Radwana zawarta jest w teczce E. Massalskiego AP w Kielcach i świadczy o tym, że historia badań terenowych świętokrzyskiego starożytnego hutnictwa oraz budowy Muzeum w Nowej Słupi znana dotychczas ogółowi z narracji K. Bielenina, różni się od stanu faktycznego sytuacji i zdarzeń.
Przede wszystkim to Mieczysław Radwan planował badania terenowe, rozdzielał zakres prac między archeologami i sam brał w nich aktywny udział. E. Massalski i Muzeum świętokrzyskie służyło M. Radwanowi wsparciem zarówno merytorycznym jak i czysto ludzkim w latach 1955-1961. W badaniach terenowych brali udział „jego” archeolodzy J. Kuczyński i Z. Pyzik. Mieczysław Radwan szczególnie cenił J. Kuczyńskiego, co powodowało pewnie napięcia między nim a K. Bieleninem, a Mieczysław Radwan nawoływał do lojalności w współpracy. Państwo Massalscy ostrzegali M. Radwana przed nielojalnością Bielenia.
Należy podkreślić, że do śmierci Prof. Radwana, K. Bielenin był tylko jednym z trzech archeologów biorących udział w badaniach starożytnego hutnictwa prowadzonych przez Mieczysława Radwana. Do tych badań K. Bielenin był oddelegowany przez Muzeum Archeologiczne w Krakowie, tak jak panowie J.Kuczyński i Z.Pyzik z Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach.
Z korespondencji tej dowiadujemy się także, że budowa ośrodka badań terenowych starożytnego świętokrzyskiego hutnictwa a w rezultacie Muzeum w Nowej Słupi była pomysłem autorskim M. Radwana http://radwan.org.pl/admin/items/show/463 . Całość korespondencji dostępna jest łatwo w Archiwum prof. Mieczysława Radwana i RR www.radwan.org.pl . To zbiór 27 obiektów zawierających 50 stron skanów .
Karygodnym nadużyciem naukowym i historycznym jest więc stwierdzenie K. Bielenina w jego pracy z 1992 roku, że powołał razem z Mieczysławem Radwanem Zespół Historii Polskiej i Techniki Hutniczej i Odlewniczej, który rozpoczął badania terenowe w 1955 roku. Stwierdzenie to cytowane w wielu publikacjach do tej pory w wersji:
„powołany przez Kazimierza Bielenina i Mieczysława Radwana Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN (Bielenin 1992, 6; 2006, 13)”, wspólnie z Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach i Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie rozpoczął w 1955 roku systematyczne badania licznych śladów starożytnej metalurgii żelaza na terenie Gór Świętokrzyskich. ...”.
Więcej w :" Dymarki świętokrzyskie. M. Radwan, K. Bielenin, W. Różański. Fakty i mity w sprawie odkrycia starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, badań oraz próbnych wytopów w dymarkach świętokrzyskich" : http://radwan.org.pl/items/show/406
Z tej pierwszej „wycieczki” 1-24 lipca 1955 roku, Mieczysław Radwan opublikował sprawozdanie w 1956 roku. W 1957 roku ukazała się publikacja K. Bielenina dotycząca tego samego tematu- Kazimierz Bielenin, Z badań nad starożytną produkcją żelaza w Małopolsce Sprawozdania archeologiczne III 1957 ( t. 3).
Porównując publikacje Mieczysława Radwana z 1956 i K. Bielenina z 1957 - plagiat publikacji M. Radwana z 1956 roku przez K. Bielenina jest widoczny i oczywisty bowiem praca ta różni się od pracy M. Radwana z 1955 roku tylko wzmianką o Kunowie
K.Bielenin w ówczesnej mu prasie komunistycznej i powyższej publikacji wyraźnie lansował się jako główny badacz starożytnego hutnictwa i pomijał w bibliografiach swoich prac, prace z lat 1956 i 1967 Mieczysława Radwana, co jest niezgodne z zwyczajem naukowym. A należy pamiętać, że ówczesny mgr K. Bielenin był pracownikiem naukowym niskiego szczebla, oddelegowanym przez Muzeum Archeologiczne w Krakowie do Zespołu Mieczysława Radwana, którego pomysłodawcą i kierownikiem był Mieczysław Radwan doc. AGH i wykonywał powierzone mu przez Mieczysława Radwana zadania. Tak jak archeolodzy J. Kuczynski i Z. Pyzik, pracujący w zespole.
Obecność K. Bielenina w Zespole Mieczysława Radwana podyktowana była koniecznością obecności w Zespole archeologa, członka PZPR, oka i ucha ówczesnej władzy. Oba te warunki spełniał K. Bielenin. Publikacje M. Radwana i niektóre plagiaty, duplikaty i uzurpacje K. Bielenina przedstawiono obok. Kazimierz Bielenin nie zgłosił publikacji z lat 1957- luty 1962 do kierownika Zespołu, gdyż nie zostały one wykazane w niepublikowanym sprawozdaniu Mieczysława Radwana z działalności Zespołu w latach 1954-1962, w tym z publikacji członków Aktywu Zespołu i innych ( A PAN PAU ), mimo zgłoszenia przez K. Bielenina 7 prac przygotowanych do druku- niepublikowane Sprawozdanie M. Radwana za 1961 rok (AP Radom). To znaczy, że do 1962 roku K. Bieleni prowadził swoją własną politykę wydawniczą bez wiedzy Kierownika Zespołu i Instytucji, która mu za udział w pracach płaciła - Instytutu Historii Nauki ( wcześniej Instytutu Historii Materialnej). W publikacjach tych nie wspomina K. Bielenin ani o IHN-nie ani o Zespole, dzięki którym mógł brać udział w badaniach starożytnego hutnictwa.
W materiałach z uroczystej sesji w 1983 roku, wydanych w 1987 z " Mieczysław Radwan. Życie i działalność" Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Ostrowcu Świętokrzyskim w dniu 24 września 1983. Biblioteka Regionalna ZW PTTK w Kielcach T.9 Kielce 1987, K Bielenin przekłamuje datę i miejsce powstania Zespołu Mieczysława Radwana. Tuż po stanie wojennym, partyjnego Bielenina nikt nie ośmielił się skorygować ( skan stron obok)
WIĘCEJ: http://radwan.org.pl/items/show/546 : Dymarki Świętokrzyskie. Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej. Działalność w latach 1954-1968. Historia badań starożytnego hutnictwa w świętokrzyskim w świetle sprawozdań i danych archiwalnych
W czerwcu 1954 roku na posiedzeniu Komitetu Historii Nauki PAN, Mieczysław Radwan przedstawił program odtworzenia historii polskiej techniki hutniczej i odlewniczej, skutkiem czego w lipcu 1954 roku, został mianowany przewodniczącym Zespołu Roboczego Historii Hutnictwa przy Komitecie Historii Nauki PAN, w Zakładzie Historii Nauki PAN. Program ten został opublikowany, patrz : Stan Badań nad Rozwojem Polskiej Technologii Hutniczej. Mieczysław Radwan 1954- http://radwan.org.pl/items/show/363 i M. Radwan: Stan badań nad rozwojem polskiej techniki hutniczej. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, t. 3, 1955.
Następnie w roku 1956 Zespól ten przyjął nazwę: Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN. Przewodniczącym tego Zespołu pozostawał Mieczysław Radwan do końca życia.
Pozwoliło to Mieczysławowi Radwanowi na zorganizowanie w lipcu 1955 roku pierwszej wyprawy interdyscyplinarnej do badań starożytnego hutnictwa, jako kontynuację badań prowadzonych przez siebie przed 1939 rokiem. Tak o niej pisze:
„W czasie od 1 do 24 lipca 1955 r. przeprowadzono na zlecenie Komitetu Historii Nauki PAN badanie terenowe zabytków dawnego hutnictwa żelazne-go we wschodniej części Zagłębia Staropolskiego. W badaniach wzięli udział: M. Radwan, profesor Akademii Górniczo-Hutniczej jako kierownik wyprawy; B. Zientara, historyk; K. Bielenin, z Muzeum Archeologicznego w Krakowie; E. Massalski, dyrektor Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, Z. Affanasowicz, adjunkt Politechniki Śląskiej, oraz częściowo J. Fudalej,przedstawiciel PTTK w Ostrowcu Świętokrzyskim. Zadaniem wyprawy było ustalenie —przez wywiad w terenie — występowania śladów i pozostałości procesów technologicznych hutnictwa żelaznego oraz ewentualnie metali nieżelaznych we wschodniej części Zagłębia Staropolskiego, a także wyjaśnienie warunków lokalizacji dawnego przemysłu oraz pobranie próbek pozostałości metalurgicznych dla późniejszych badań laboratoryjnych” M. Radwan : Badania terenowe nad zabytkami hutnictwa żelaznego w Zagłębiu Staropolskim Kwartalnik Historii Nauki i Techniki-r1956-t1-n2-s452-463.
Z inicjatywy Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej przy Sekcji Historii Techniki i Nauk Technicznych KHN PAN została zorganizowana przez Instytut Historii Kultury Materialnej PAN i wspomnianą Sekcję Historii Techniki robocza konferencja metalurgów i metaloznawców z archeologami i historykami w Krakowie w dniu 2 marca 1956 roku. M. Radwan stwierdził, że prezentowane dotychczasowe wyniki prac ośrodka krakowskiego osiągnięte zostały przy użyciu środków i ludzi będących aktualnie do dyspozycji i tym samym ogłosił początek badań nad starożytnym hutnictwem przez Zespół i ten Instytut.
Po przeprowadzeniu kwerendy w aktach Zakładu Historii Nauki i Techniki w lipcu 2020 ustalono, że Zespół ten nie miał formalnie zorganizowanej grupy pracowniczej, lecz działający pod kierownictwem Mieczysława Radwana przewodniczącego, badawczy „aktyw Zespołu” (tak określał to M. Radwan w swych sprawozdaniach). W skład powołanej przez M. Radwana aktywnej grupy badaczy, wchodzili w roku 1955.:
Mieczysław Radwan - metalurg, doc. AGH, kierownik Katedry Maszyn Hutniczych, od 1957 kierownik Katedry Historii Techniki i Nauk Technicznych, przewodniczący Zespołu,
Jerzy Piaskowski - metalurg, mgr nauk technicznych, historyk metalurgii, odlewnictwa i hutnictwa,
Kazimierz Bielenin - archeolog, magister historii sztuki, Muzeum Archeologiczne - umowa (ustna?) od października 1955 r., od 1963 roku doktor nauk humanistycznych,
Stanisław Holewiński – metalurg AGH, docent (1954–1957), profesor nadzwyczajny (1957–1960),
Wacław Różański - metalurg AGH, adiunkt, docent od1958, od 1965 roku profesor,
Stanisław Miczulski - pierwszy etatowy pracownik Zespołu, historyk Pracownik PAN- w Krakowie.
W niepublikowanym sprawozdaniu M. Radwana z 1962 roku, Aktyw Zespołu, oprócz przewodniczącego, notowany jest jako: dr J. Piaskowski, prof. St. Holewiński, mgr K. Bielenin, dr W. Różański, mgr S. Miczulski.
W niepublikowanym sprawozdaniu S. Miczulskiego z 1965 roku, Aktyw Zespołu jest notowany jako: M. Radwan, K. Bielenin, A. Mazur, S. Miczulski, E. Nosek, J. Piaskowski, W. Różański, T. Stopka, F. Szwagrzyk, J. Zimny.
Współpracownicy Zespołu notowani w różnych okresach:
J. Kuczyński, Z. Pyzik, Aleksy Gilewicz, Adam Mazur, Elżbieta Nosek, Stanisław Rurański, Tadeusz Stopka, Ferdynand Szwagrzyk, Jerzy Zimny, Stefan Zwoliński. Ponadto współpracowali przy różnych projektach Marek Nieć, Antoni Kleczkowski, Mieczysław Kwapiszewski, Stefan Płuszczewski, Jan Karp, Tadeusz Stopka, Henryk Jost, Engelbert Fajkosz, Krystyna Cygorijni, Maria Wirska.
Do konsultacji zapraszano uczonych i instytucje, m.in.: Witolda Hensela, Zdzisława Rajewskiego, Konrada Jeżdżewskiego, Stefana Noska, Tadeusza Lewickiego, Kazimierza Maślankiewicza, Eugeniusza Olszewskiego, Feliksa Olszaka, Kazimierza Gierdziejewskiego, Emiliana Iwanciw, Jana Cząstka, Józefa Poborskiego, Andrzeja Zalewskiego, Antoniego Gawła, Jana Pazdura, B. Zientara, Walerego Goetla, Muzea Archeologiczne w Krakowie i Warszawa, Zakład Archeologii Polski IHKM, Muzeum Tatrzańskie, Katedrę Ekonomiki i Organizacji Hutnictwa AGH, Muzeum Świętokrzyskie itd.
Sprawozdania z działalności Zespołu były przedstawiane przez poszczególnych członków Aktywu i innych współpracowników na dorocznych sesjach i publikowane były głównie przez M. Radwana ( patrz: "Kolekcja Mieczysław Radwan. Działalność naukowa, publikacje" - Konferencje sprawozdawcze Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej ). Inne sprawozdania, K. Bielenina, J. Piaskowskiego i S. Miczulskiego, umieszczono obok.
Pierwszą pracę z działalności Zespołu w maju 1956 roku, opublikował
Mieczysław Radwan : PRACE WYKOPALISKOWE W RUDKACH Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki 1/4, 846-847 1956. http://radwan.org.pl/items/show/424, a także równolegle : O śladach hutnictwa żelaza we wschodniej części zagłębia staropolskiego. Przegląd Geologiczny Vol 4, No 8 (1956) 344.
Co do badań terenowych przeprowadzanych przez archeologów K. Bielenina z Muzeum Archeologicznego i archeologów Muzeum Świętokrzyskiego J.Kuczyńskiego i Z.Pyzika, w sprawozdaniach ich udział w pracach Zespołu wymieniany był wspólnie z Mieczysławem Radwanem i innymi członkami Aktywu, jako współautorów, a K. Bielenin był tylko referentem-sprawozdawcą tych prac.
Np. W sprawozdaniu M. Radwana z roku 1957, opublikowanym w Kwartalniku Historii Nauki i Techniki w roku 1958- czytamy: „....Po tym ogólnym przeglądzie prac Zespołu mgr K. Bielenin i prof. M. Radwan przedstawili' sprawozdanie z prac terenowych w rejonie Gór Świętokrzyskich, prowadzonych przez Muzeum Archeologiczne przy współudziale Zespołu i Muzeum Świętokrzyskiego. Z dwóch obszarów, na których masowo występuje żużel żelazny charakterystyczny dla świętokrzyskiej techniki hutniczej: południowego na południe od rz. Kamiennej i północnego na północ od tej rzeki — badany był obszar pierwszy....."
Przebadano wtedy między innymi stanowiska : Kunów I , Rudki I,II i III , Stara Słupia I , II i III , Starachowice I i II , Skoszyn I , Jeleniów I, Rudki IV ,Nowa Słupia I i II , Jeleniów II i III .
Z tej samej sesji K. Bielenin opublikował sprawozdanie w roku 1959 w Sprawozdaniach Archeologicznych, z. VII.
Sprawozdania z dorocznej sesji z 1960 roku były trzy, opublikowane przez M. Radwana w 1960 roku (najbardziej obszerne), J. Piaskowskiego i K. Bielenina w 1961 roku.
W dniu 26 stycznia 1960 r. odbyła się w Krakowie doroczna sesja Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Zakładu Nauki i Techniki PAN, zorganizowana przez Katedrę Historii Techniki i Nauk Technicznych AGH i Muzeum Archeologiczne w Krakowie. Sesja rozpoczęła się od referatu omawiającego dorobek naukowy przewodniczącego Zespołu — doc. Mieczysława Radwana z okazji 70-lecia jego urodzin. Sprawozdania z tej Sesji opublikował Mieczysław Radwan w Kwartalniku Nauki i Techniki w 1960 roku a w roku 1961 – J. Piaskowski w Archeologia Polski 1961, 6, z. 1-2, pp. 177-178 oraz K. Bielenin w Sprawozdania Archeologiczne Vol. 13 (1961. Oprócz zakresu i dokładności sprawozdania, ostatnie sprawozdanie Bielenina zawierało informację o wystąpieniu J. Jasiuka, której nie ma w sprawozdaniach Radwana i Piaskowskiego:
„Na zakończenie inż. J. Jasiuk zakomunikował, że odkryte w wyniku badań Muzeum Archeologicznego w Krakowie starożytne stanowisko hutnicze w Nowej Słupi 2 zostało z inicjatywy Muzeum Techniki w Warszawie obudowane pawilonem i po wspólnym z Muzeum Archeologicznym przygotowaniu ekspozycji zostanie w maju br. otwarte dla zwiedzania. "
Należy pamiętać, że stanowisko II w Nowej Słupi zostało odkryte w i przebadane w ramach prac Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej pod kierunkiem prof. Mieczysława Radwana.
Niepublikowane sprawozdanie zbiorcze z działalności Zespołu za lata 1954-64 przygotował S. Miczulski na jubileuszową sesję w lutym 1965 roku i znajduje się ono w Archiwum PAN PAU jako sprawozdanie z sesji jubileuszowej 10 lecia ZHPTHiO pod sygn. KII-8, spis 154/87, poz. 269.
W tym niepublikowanym sprawozdaniu czytamy, że prace terenowe i próbne wytopy były prowadzone przez M. Radwana i K. Bielenina, z tym że próbne wytopy tylko przez M. Radwana. J. Piaskowski prowadził badania laboratoryjne metaloznawcze zabytków żelaznych starożytnych i wczesnośredniowiecznych.
Należy pamiętać, że zgodnie z prawem autorskim, wszystkie prace prowadzone w ramach działalności członków Aktywu Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej i innych współpracowników Zespołu, a zgłoszone i opublikowane w rocznych sprawozdaniach Zespołu, były pracami prowadzonymi przez Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej, pod kierownictwem Mieczysława Radwana.
Zależności formalne w Zespole określała więc struktura organizacyjna Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN czego są dowody, w postaci listu Mieczysława do K. Bielenina. W liście tym ( Zbiór Massalskiego AP Kielce) to Mieczysław Radwan zleca K. Bieleninowi odbiór pozwolenia na badania lotnicze i badania przy użyciu C14 na Rakowieckiej w Warszawie ( urząd bezpieczeństwa), załatwionego przez prof. E. Olszewskiego, co odzwierciedla też rolę każdego z nich w strukturach Zespołu i Instytutu Historii Kultury Materialnej.
Z Kwerendy Archiwum PAN PAU (kustosze Marzena Włodek i Maciej Piróg) wynika, że w zespole akt Pracowni Krakowskiej Instytutu Historii Nauki PAN, w skład której wchodził Zespół Historii Techniki Hutniczej i Odlewniczej (sygn. K II-8) nie znaleziono rachunków, wystawianych przez Mieczysława Radwana. W materiałach tych znajdują się natomiast sprawozdania finansowe, ogólne sprawozdania rachunkowe z badań terenowych, sumaryczne zestawienia rachunkowe oraz umowy o dzieło podpisane przez Mieczysława Radwana (j. 123, 130). W kwestii rachunków wystawianych przez Zespół dla Muzeum Archeologicznego w Krakowie lub pracowników tej instytucji odnaleziono jedynie umowy o dzieło dla pracowników Muzeum – Elżbiety Nosek, Zofii Wacławik oraz Ligii Areczuk ( j. 179, 367) oraz sprawozdanie rachunkowe z badań terenowych w lipcu 1955, w którym w wykazie wypłaconych diet występuje nazwisko K. Bielenin ( j. 179).
Ze strony formalno – prawnej należy więc uważać Instytut Historii Kultury Materialnej PAN z dyrektorem prof. Witoldem Henselem, i Zakład Historii Nauki i Techniki PAN, za instytucję właściwą i odpowiedzialną za badania starożytnego hutnictwa w Polsce w latach 1954-1968, mimo udziału w tych badaniach naukowców z AGH, Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach czy Muzeum Archeologicznego w Krakowie i innych naukowych instytucji, z których pochodzili, a byli zgrupowani w Zespole Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej pod kierownictwem Mieczysława Radwana. Tym bardziej, że te badania odbywały się ze środków finansowych tego Instytutu.
Z mniej formalnej strony możemy poznać badania terenowe i prace Zespołu pod kierunkiem Mieczysława Radwana z prywatnej korespondencji Mieczysława Radwana do Edmunda Massalskiego, dyrektora Muzeum Świętokrzyskiego. Cała korespondencja M. Radwana zawarta jest w teczce E. Massalskiego AP w Kielcach i świadczy o tym, że historia badań terenowych świętokrzyskiego starożytnego hutnictwa oraz budowy Muzeum w Nowej Słupi znana dotychczas ogółowi z narracji K. Bielenina, różni się od stanu faktycznego sytuacji i zdarzeń.
Przede wszystkim to Mieczysław Radwan planował badania terenowe, rozdzielał zakres prac między archeologami i sam brał w nich aktywny udział. E. Massalski i Muzeum świętokrzyskie służyło M. Radwanowi wsparciem zarówno merytorycznym jak i czysto ludzkim w latach 1955-1961. W badaniach terenowych brali udział „jego” archeolodzy J. Kuczyński i Z. Pyzik. Mieczysław Radwan szczególnie cenił J. Kuczyńskiego, co powodowało pewnie napięcia między nim a K. Bieleninem, a Mieczysław Radwan nawoływał do lojalności w współpracy. Państwo Massalscy ostrzegali M. Radwana przed nielojalnością Bielenia.
Należy podkreślić, że do śmierci Prof. Radwana, K. Bielenin był tylko jednym z trzech archeologów biorących udział w badaniach starożytnego hutnictwa prowadzonych przez Mieczysława Radwana. Do tych badań K. Bielenin był oddelegowany przez Muzeum Archeologiczne w Krakowie, tak jak panowie J.Kuczyński i Z.Pyzik z Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach.
Z korespondencji tej dowiadujemy się także, że budowa ośrodka badań terenowych starożytnego świętokrzyskiego hutnictwa a w rezultacie Muzeum w Nowej Słupi była pomysłem autorskim M. Radwana http://radwan.org.pl/admin/items/show/463 . Całość korespondencji dostępna jest łatwo w Archiwum prof. Mieczysława Radwana i RR www.radwan.org.pl . To zbiór 27 obiektów zawierających 50 stron skanów .
Karygodnym nadużyciem naukowym i historycznym jest więc stwierdzenie K. Bielenina w jego pracy z 1992 roku, że powołał razem z Mieczysławem Radwanem Zespół Historii Polskiej i Techniki Hutniczej i Odlewniczej, który rozpoczął badania terenowe w 1955 roku. Stwierdzenie to cytowane w wielu publikacjach do tej pory w wersji:
„powołany przez Kazimierza Bielenina i Mieczysława Radwana Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN (Bielenin 1992, 6; 2006, 13)”, wspólnie z Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach i Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie rozpoczął w 1955 roku systematyczne badania licznych śladów starożytnej metalurgii żelaza na terenie Gór Świętokrzyskich. ...”.
Więcej w :" Dymarki świętokrzyskie. M. Radwan, K. Bielenin, W. Różański. Fakty i mity w sprawie odkrycia starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, badań oraz próbnych wytopów w dymarkach świętokrzyskich" : http://radwan.org.pl/items/show/406
Z tej pierwszej „wycieczki” 1-24 lipca 1955 roku, Mieczysław Radwan opublikował sprawozdanie w 1956 roku. W 1957 roku ukazała się publikacja K. Bielenina dotycząca tego samego tematu- Kazimierz Bielenin, Z badań nad starożytną produkcją żelaza w Małopolsce Sprawozdania archeologiczne III 1957 ( t. 3).
Porównując publikacje Mieczysława Radwana z 1956 i K. Bielenina z 1957 - plagiat publikacji M. Radwana z 1956 roku przez K. Bielenina jest widoczny i oczywisty bowiem praca ta różni się od pracy M. Radwana z 1955 roku tylko wzmianką o Kunowie
K.Bielenin w ówczesnej mu prasie komunistycznej i powyższej publikacji wyraźnie lansował się jako główny badacz starożytnego hutnictwa i pomijał w bibliografiach swoich prac, prace z lat 1956 i 1967 Mieczysława Radwana, co jest niezgodne z zwyczajem naukowym. A należy pamiętać, że ówczesny mgr K. Bielenin był pracownikiem naukowym niskiego szczebla, oddelegowanym przez Muzeum Archeologiczne w Krakowie do Zespołu Mieczysława Radwana, którego pomysłodawcą i kierownikiem był Mieczysław Radwan doc. AGH i wykonywał powierzone mu przez Mieczysława Radwana zadania. Tak jak archeolodzy J. Kuczynski i Z. Pyzik, pracujący w zespole.
Obecność K. Bielenina w Zespole Mieczysława Radwana podyktowana była koniecznością obecności w Zespole archeologa, członka PZPR, oka i ucha ówczesnej władzy. Oba te warunki spełniał K. Bielenin. Publikacje M. Radwana i niektóre plagiaty, duplikaty i uzurpacje K. Bielenina przedstawiono obok. Kazimierz Bielenin nie zgłosił publikacji z lat 1957- luty 1962 do kierownika Zespołu, gdyż nie zostały one wykazane w niepublikowanym sprawozdaniu Mieczysława Radwana z działalności Zespołu w latach 1954-1962, w tym z publikacji członków Aktywu Zespołu i innych ( A PAN PAU ), mimo zgłoszenia przez K. Bielenina 7 prac przygotowanych do druku- niepublikowane Sprawozdanie M. Radwana za 1961 rok (AP Radom). To znaczy, że do 1962 roku K. Bieleni prowadził swoją własną politykę wydawniczą bez wiedzy Kierownika Zespołu i Instytucji, która mu za udział w pracach płaciła - Instytutu Historii Nauki ( wcześniej Instytutu Historii Materialnej). W publikacjach tych nie wspomina K. Bielenin ani o IHN-nie ani o Zespole, dzięki którym mógł brać udział w badaniach starożytnego hutnictwa.
W materiałach z uroczystej sesji w 1983 roku, wydanych w 1987 z " Mieczysław Radwan. Życie i działalność" Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Ostrowcu Świętokrzyskim w dniu 24 września 1983. Biblioteka Regionalna ZW PTTK w Kielcach T.9 Kielce 1987, K Bielenin przekłamuje datę i miejsce powstania Zespołu Mieczysława Radwana. Tuż po stanie wojennym, partyjnego Bielenina nikt nie ośmielił się skorygować ( skan stron obok)
WIĘCEJ: http://radwan.org.pl/items/show/546 : Dymarki Świętokrzyskie. Zespół Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej. Działalność w latach 1954-1968. Historia badań starożytnego hutnictwa w świętokrzyskim w świetle sprawozdań i danych archiwalnych
Twórca
Maria wiktoria Radwan, Marzena Włodek - kustosz Archiwum PAN PAU
Źródło
Archiwum Nauki PAN i PAU, sprawozdania Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej
Zbiór E. Massalskiego AP w Kielcach. Listy M.Radwana
Konferencje sprawozdawcze Zespołu Historii Polskiej Techniki
Hutniczej i Odlewniczej
Archiwum PAN PAU : Sprawozdania z działalności Komisji Historii Nauki PAN za rok 1954; sygn. KII 8, spis 154/87, poz. 143 _ niepublikowane:
Archiwum PAN PAU: Sprawozdania z działalności Zakładu Historii nauki za rok 1954, sygn.. K II 8, spis 154/87 poz. 143 - niepublikowane
Arciwum PAN PAU: Mieczysław Radwan , Sprawozdanie Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej za okres od 1954 do lutego 1962, sygn. KII 8, spis.154/87, poz. 269 - niepublikowane
Archiwum PAN PAU: Stanisław Miczulski, Dziesięciolecie Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej PAN, sygn. KII 8, spis 154/87, poz. 269 - niepublikowane
https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=bielenin&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0
AP Radom. Skany Lechosław Wąsik
Mieczysław Radwan. Życie i działalność" Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Ostrowcu Świętokrzyskim w dniu 24 września 1983. Biblioteka Regionalna ZW PTTK w Kielcach T.9 Kielce 1987
Sprawozdania Zespołu w Zbiorze Massalskiego : 21/664/0 Zbiór Edmunda Massalskiego w Kielcach » Seria: bezpośrednio w zespole » Jednostka: 145
Kwerendy Archiwum PAN PAU kustosze Marzena Włodek i Maciej Piróg
Zbiór E. Massalskiego AP w Kielcach. Listy M.Radwana
Konferencje sprawozdawcze Zespołu Historii Polskiej Techniki
Hutniczej i Odlewniczej
Archiwum PAN PAU : Sprawozdania z działalności Komisji Historii Nauki PAN za rok 1954; sygn. KII 8, spis 154/87, poz. 143 _ niepublikowane:
Archiwum PAN PAU: Sprawozdania z działalności Zakładu Historii nauki za rok 1954, sygn.. K II 8, spis 154/87 poz. 143 - niepublikowane
Arciwum PAN PAU: Mieczysław Radwan , Sprawozdanie Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej za okres od 1954 do lutego 1962, sygn. KII 8, spis.154/87, poz. 269 - niepublikowane
Archiwum PAN PAU: Stanisław Miczulski, Dziesięciolecie Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej PAN, sygn. KII 8, spis 154/87, poz. 269 - niepublikowane
https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=bielenin&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0
AP Radom. Skany Lechosław Wąsik
Mieczysław Radwan. Życie i działalność" Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Ostrowcu Świętokrzyskim w dniu 24 września 1983. Biblioteka Regionalna ZW PTTK w Kielcach T.9 Kielce 1987
Sprawozdania Zespołu w Zbiorze Massalskiego : 21/664/0 Zbiór Edmunda Massalskiego w Kielcach » Seria: bezpośrednio w zespole » Jednostka: 145
Kwerendy Archiwum PAN PAU kustosze Marzena Włodek i Maciej Piróg
Wydawca
Archiwum Rodziny Radwanów, Maria Wiktoria Radwan
Data
1954