Adam hr. Parys Marszałek sandomierski konfederacji barskiej

Tytuł

Adam hr. Parys Marszałek sandomierski konfederacji barskiej

Temat

Adam hr. Parys z Siecczy h. Prawdzic, Marszałek sandomierski konfederacji barskiej, prapradziadek Mieczysława Radwana

Opis

Adam hr. Parys h. Prawdzic z Siecczy, od 1808 h. Parys Hrabia. Syn Jana Parysa h. Prawdzic, wojewodzica wileńskiego i Marianny z Puzynów. Marszałek sandomierski konfederacji barskiej, powstaniec kościuszkowski, członek stanów galicyjskich, otrzymał tytuł hrabiowski austriacki w 1808. Ożeniony z Józefą Sołtyk h. wł., córką Józefa Sołtyka, miecznika sandomierskiego, posła na sejm 1764, pułkownika wojsk koronnych. W 1764 r. podpisał elekcję Stanisława Poniatowskiego na króla Polski. Urodził się ok. 1740, zmarł w 1817.

Adam Parys odziedziczył połowę miasta Pacanów z wsiami Karsy Wielkie i z częścią Rataj oraz Klępie Górne w woj. sandomierskim; miał nadto Polany w woj. krakowskim. Z działów pomiędzy spadkobiercami Hrehorego Ogińskiego dostał w r. 1779 w ziemi sanockiej Dąbrówkę z pałacem i "ogrodem włoskim", Dylągowę, Gdyczynę, Siedliska, Huty, Poręby, Wołodź, Wolę Wołodzką, Jasionów, Ujazdy, Magierów, Sielnicę, Tarnówkę, Piątkowę, Żohatyń.

Znane jego dzieci to: Katarzyna Parysówna , żona Piotra Potockiego z Podhajc h. Pilawa , Antoni Parys (1776-1809), pp wojsk Księstwa Warszawskiego, zginął pod Gdańskiem- miał tam swoją ulicę i kopiec swego imienia oraz Kajetan Parys, ojciec Emili żony generała napoleońskiego Moranda i Ksawera Parysówna wydana za szambelana ks. Pepi, Józefa Gagatnickiego.
M.J.Minakowski podaje jeszcze : Józefa Jana Benedykta (1761-1837) i Jana Bożego Józefa (1765 - po 1812).

Tak o nim pisano: "W kwietniu 1769 na Ziemi Krośnieńskiej pod Jedliczem, odbył się zjazd szlachty zawiązującej konfederację. Szlachta wybrała marszałkiem konfederacji Adama Parysa Oficjalne wybory na konfederackiego marszałka sandomierskiego, odbyły się w Pilźnie. [...] ...] W przygranicznej wsi Izby Adam Parys, marszałek sandomierski, założył w 1769 r. obóz warowny, który był otwartym szańcem, przygotowanym do obrony tylko z czoła.
Przeznaczony do obrony obozu konfederatów barskich, obóz w Izbach, stał się wiosną owego roku bazą Kazimierza Pułaskiego, późniejszego bohatera narodowego. W latach 1769-1772 wieś ta, będąca własnością Adama Parysa, stanowiła bazę dla konfederatów barskich. Po upadku konfederacji wielu z nich się w niej osiedliło ”

Uczestniczył w walkach o Lwów. Zagrożony represjami schronił się wraz z żoną i małymi dziećmi w Bardiowie (wówczas Węgry), skąd organizował posiłki mające wesprzeć konfederację. Po upadku ruchu, Adam Parys z rodziną powrócił do Pacanowa, gdzie aktywnie włączył się w działalność publiczną. W uznaniu tej działalności, król Stanisław August Poniatowski przyznał mu w 1792 roku Order Św. Stanisława.

W 1794 r. Adam Parys jest uczestnikiem Insurekcji kościuszkowskiej, tak jak i jego synowie Kajetan oraz Antoni.

Zasłużony dla walki o niepodległość był ppłk Antoni Parys, syn Adama, gorący patriota i dowódca w oddziałach gen. Henryka Dąbrowskiego. Zginął w wieku 31 lat w obronie Gdańska.
Był najmłodszym z synów Adama. W 1784 roku, w wieku 8 lat Antoni wstąpił do założonej przez króla słynnej, elitarnej Szkoły Rycerskiej (nazywanej również Korpusem Kadetów) w Warszawie. Wśród wielu absolwentów Szkoły był m. in. Tadeusz Kościuszko. Po wybuchu Powstania Kościuszkowskiego i Insurekcji Warszawskiej 17-18 kwietnia 1794 roku, Antoni Parys związał się z dowodzonym przez płk. Grzegorza Komarnickiego 17 regimentem piechoty, gdzie dosłużył się stopnia porucznika. Po kapitulacji Warszawy i upadku powstania powrócił do Pacanowa. W kwietniu 1798 roku Antoni Parys przedostał się do Włoch, by wstąpić do istniejących od roku „Legionów Polskich posiłkujących Lombardię”. Odniósł poważną ranę nad rzeką Var. W 1800 roku postąpił na kapitana. Jednak z powodu niezaleczonej rany, 22 czerwca 1801 roku, po 3 latach wyczerpującej, nieustannej służby Antoni Parys zdecydował się wziąć dymisję na podleczenie obrażeń i odwiedziny rodziców. Po 5 latach rekonwalescencji wraca do Włoch, do utworzonej dywizji gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, w której w stopniu kapitana dowodził 1 batalionem 2 pułku piechoty. 25 stycznia 1807 roku, w wieku 31 lat, awansował na podpułkownika. 23 lutego uczestniczył w zdobyciu Tczewa, a od marca w oblężeniu Gdańska, bronionego przez wojska pruskie i rosyjskie. Otrzymuje zadanie obsadzenia 2 ziemnych redut na pn.-wsch. od Gdańska, u ujścia rzeczki Łachy, ubezpieczających wyspę Ostrów. Adam Parys ginie ugodzony kulą w pierś nad ranem 15 maja.
Przeczytaj więcej na: https://www.gdanskstrefa.com/wspomnienie-o-pplk-antonim-parysie-poleglym-za-gdansk/

Starszy z synów Adama Parysa - Kajetan hr. Parys, urodził się w Pacanowie 1 marca 1763 r. Do służby wojskowej wszedł jako kadet w 1 Regimencie Pieszym Buławy Wielkiej Litewskiej. Był w nim podoficerem w latach 1781 - 1782 a następnie chorążym w latach 1782 - 1788. W 1789 r. wszedł do brygady kawalerii narodowej generała Jerlicza jako porucznik. W tej samej brygadzie otrzymał patent na majora kawalerii 11 września 1789 r. W czasie powstania 1794 r. 8 maja mianowany pułkownikiem kawalerii przez Kościuszkę. Walczył w powstaniu a po jego upadku nie służył wojskowo. Powrócił do służby w armii polskiej 1807 r. Za rozkazem gen. Dąbrowskiego mianowany majorem i skierowany do Płocka gdzie jako pułkownik en second dwa miesiące stacjonował w Dobrzyniu jako dowódca formującego się 14 pułku piechoty. Po połączeniu dwóch pułków piechoty 13 i 14 w jeden pułk 4 I legii warszawskiej był w dyspozycji Ministerstwa Wojny. 8 kwietnia 1808 skierowany przez ministra wojny ks. Poniatowskiego do służby jako etat-major przy gen. dyw. Morand.
Generał Morand na początku 1809 r. podał swojego teścia do odznaczenia krzyżem wojskowym ale minister wojny uznał, że major Kajetan Parys nie ma żadnych zasług aby odznaczenie otrzymać co z kolei spowodowało starania Parysa o zdobycie i przedstawienie ministrowi dowodów jego służby wojskowej. Córka Kajetana - Emila z Parysów poślubiła w Warszawie generała Moranda w dniu 14 stycznia 1808 roku. Działania kampanii rosyjskiej Napleona Kajetan przeżył u boku teścia już w stopniu pułkownika. Prawdopodobnie towarzyszył w dalej Morandowi gdy ten został gubernatorem Hamburga oraz w innych jego poczynaniach. Najpewniej resztę życia spędził w Paryżu u jedynej córki i zięcia, choć wiadomo, że w Królestwie Polskim wystąpił o potwierdzenie tytułu w roku 1820.

Zięć Adama Parysa, Piotr Potocki herbu Pilawa (zm. po 1800 roku) – kasztelan lubelski w latach 1791–1794, zwolennik konstytucji 3 maja, generał major ziemiański województwa lubelskiego, pełnomocnik Rady Najwyższej Narodowej w województwie lubelskim radca Wydziału Skarbowego Rady Zastępczej Tymczasowej w insurekcji kościuszkowskiej, marszałek sandomierski w konfederacji barskiej, starosta babimojski. W połowie czerwca 1768 roku brał udział w Kolbuszowej i Rzeszowie w naradach, w pracach przygotowawczych konfederacji barskiej. W 1768 roku wszedł w skład czteroosobowej rady, która kierowała obroną Krakowa przed wojskami rosyjskimi. Po kapitulacji miasta dostał się do rosyjskiej niewoli a wszystkie jego dobra zostały zrabowane. Przetransportowany do Kijowa, wiosną 1769 roku został zesłany do Kazania. 1 lutego 1774 roku opuścił Kazań. We wrześniu 1792 roku złożył akces i przysięgę wierności konfederacji targowickiej.


Parys h. Prawdzic vel Paryz, Paris, Parysz, gałąź Radzanowskich, jednego pochodzenia ze Szczawińskimi – Prawdzicami, którzy jeszcze w XV wieku pisali się z Golczewa in. Gulczewa (Golcz vel Goltz). Parysowie pisali się z Parysowa w ziemi czerskiej, lecz wywodzić się mogą z Wielkopolski, właściwym ich gniazdem może być wieś Paryż in. Parysz w pow. kcyńskim. W XVI i XVII stuleciu należeli do najmożniejszych rodów mazowieckich. W tym czasie starostwo czerskie pozostawało nieomal dziedzicznie w ich ręku. Należały do nich liczne majątki w ziemiach warszawskiej i czerskiej, jak Paryszew in. Parysów (dawniej wieś Sieczcza in. Sieccza), Kozłów, Zalesie i inne. Jedna linia osiedliła się w Lubelskiem i Kieleckiem, później na Rusi Czerwonej. Otrzymała od cesarza Franciszka II – dziedziczny austriacki tytuł hrabiowski 16 VII 1807, na co dyplom 6 I 1808. Tenże tytuł został im zatwierdzony przez senat Królestwa Polskiego 1820 i 1824 .
Wraz z tytułem hrabiowskim Adam Parys otrzymał herb, odmianę herbu Prawdzic : Parys Hrabia
Podstawą nadania tytułu hrabiego Austrii (hoch- und wohlgeboren, graf) dla Adama Parysa był patent z 1775, za zasługi dla domu cesarskiego, od dawna posiadane dobra ziemskie oraz sprawowane urzędy wojewódzkie i powiatowe. O potwierdzenie tytułu w Królestwie Polskim wystąpili w 1820 roku : Kajetan, Ignacy Józef Walenty i Jan, również w imieniu siostry Katarzyny, zaś w 1821 Michał Parys. Z tytułem hrabiego w Królestwie wylegitymowano w 1837 Jana Teodora Nikodema i w 1853 Narcyza.

Pan Marek Klimek, kolekcjoner miniatur przysłał mi fotografię miniaturki portretowej z następującą adnotacją z 18 kwietnia 2023: W dniu dzisiejszym na francuskim rynku aukcyjnym oferowany był miniaturowy portret wykonany przez Józefa Sonntaga. W opisie pozycji mogliśmy przeczytać „Owalny miniaturowy portret, podpisany w prawym dolnym rogu “ E. Sonntag ”, prawdopodobnie przedstawiający hrabinę Parys (polska szlachta)  – żonę hrabiego Parysa, pułkownika w służbie króla Saksonii , w popiersiu 3/4 w prawo , ubrana w białą suknię i czapkę ze wstążką . W prostokątnej ramie z czarnego drewna z podpórką z tyłu , z napisem »Comtesse Parys«. Portret  5 x 6 cm w ramce o wymiarach 10 x 11,5 cm”. Po dokładniejszych badaniach stwierdzono, że jest to portret Józefy z Sołtyków hr. Parysowej, żony Adama Parysa, praprababki Mieczysława Radwana, datowany ( pod ramką miniatury ) na rok 1812.


Co robił Adam Parys z małżonką Józefą w roku 1812 ? Rok 1812 był przecież rokiem inwazji Napoleona na Rosję (czerwiec - październik ). Czy proaustriacki Adam wyjechał wtedy do Wiednia, gdzie mogła powstać miniatura Józefy ( i może i Adama) malowana przez Józefa Sonntaga ? W inwazji Napoleona na Rosję udział wziął jego syn Kajetan z mężem wnuczki - generałem Morandem. Kajetan jako etat major przy generale, prawdopodobnie towarzyszył Morandowi (dowódcy I Korpusu ) w walkach. Jego córka, a żona generała, pod koniec roku szukała męża w Polsce już zajętej przez Rosjan. Prawdopodobnie szukała też ojca. Zaopiekował się nią wtedy rosyjski generał Tormansow co pozwoliło wyjednać u cara zezwolenie na powrót generałowej do Francji. Czy wtedy Emila miała okazję spotkać się z Dziadkiem Adamem i Babką Józefą ? Kajetan działania wojenne przeżył w stopniu pułkownka i prawdopodobnie towarzyszył w dalszym ciągu Morandowi, gdy ten został gubernatorem Hamburga i w dalszej jego działalności. Najpewniej resztę życia mógł spędzić w Paryżu u córki i zięcia choć wiadomo, że w Królestwie Polskim wystąpił o potwierdzenie tytułu w roku 1820.
Jak więc miniatura Józefy Parys znalazła się w Paryżu. Nasuwa się hipoteza, że tę miniaturę mogła wywieść z Polski Emila Morand, opuszczając z mężem kraj w 1819 roku. Bowiem w 1818 roku burboński sąd wojenny skazał Moranda zaocznie na karę śmierci. Emila wtedy wyjednała u cara Aleksandra I zezwolenie na zamieszkanie w Królestwie Polskim. Nabyła z mężem wieś Kawęczyn k. Jędrzejowa, gdzie zamieszkali z czwórką dzieci. Kawęczyn był w odległości ok. 70 km od Pacanowa , co pozwalało na odwiedzanie owdowiałej w 1817 roku babki, Józefy Parys. W 1819 roku król Ludwik XVIII uchylił wyrok śmierci ciążący na Morandzie i zezwolił mu wrócić wraz z rodziną do Francji. Czy wtedy Emila dostała od Józefy Parys, jej miniaturę- Konterfekt dla ukochanej wnuczki i może też syna? Ta teza wydaje mi się najbardziej prawdopodobna.

O miejscu powstania miniatury Józefy z Sołtyków Parysowej pan Marek Klimek tak pisze na swoim blogu: "Dane biograficzne Józefa Sonntga podają , że malarz od roku 1805 mieszkał i tworzył w Wiedniu, około 1810 przeniósł się do Warszawy by w 1815 roku ponownie pojawić się w stolicy Austrii a następnie osiąść na stałe w Krakowie. Te zbyt ogólne informacje nie pomagają w ustaleniu miejsca , w którym powstał portret . W 1808 – 1809 mógł być to Wiedeń , w którym Parysowie bywali ale w okresie po 1810 mogła to być Warszawa czy Kraków. Ta druga hipoteza jest mi bliższa. "

Twórca

Maria Wiktoria Radwan

Źródło

Archiwum Rodziny Radwanów, M.J. Minakowski, Bork. Gen. 443-444; Dw. Teki; Nies. t.7/253-254; Urus. t.13/219-222
Miłosz Korczyk,Wikipedia, napoleon.org
Wspomnienie o Antonim Parysie https://www.gdanskstrefa.com, /wspomnienie-o-pplk-antonim-parysie-poleglym-za-gdansk/
Marek Klimek https://miniatury.wordpress.com/2023/04/18/jozef-sonntag-miniaturowy-portret-jozefy-hr-parys/
M.J. Minakowski

Wydawca

Archiwum Rodziny Radwanów, Maria Wiktoria Radwan

Data

1740

Prawa

Archiwum Rodziny Radwanów