Tytuł
Sztandar powstańczy z 1863. Historia Sztandaru z Muzeum Historyczno - Archeologicznym w Ostrowcu Świętokrzyskim. Tradycje powstańcze z 1863 roku w Rodzinie Mieczysława Radwana
Opis
Sztandar powstańczy [w postaci jednego płata – brak drugiej strony sztandaru] tkanina aksamitna – w centrum Orzeł wyszywany wełnianymi białymi nićmi, na tle szponów wybuchający granat, niżej motyw panopliowy: skrzyżowane sztandary z orłami, karabiny, szable i lufy armatnie. Po lewej stronie kule armatnie, z prawej bęben(?). Na dole zielony pas z kwiatami. Brzegi płata obszyte srebrną taśmą. Wymiary 55,5 x 52,5 cm.
Obecnie w MHA w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Sztandar ten został przekazany Muzeum Opatowskiemu przez Mieczysława Radwana w 1931 roku, po śmierci swego Ojca i po renowacji sztandaru na własny koszt.
W 1931 roku w marcu zmarł Ojciec Mieczysława, Bronisław Radwan i po jego śmierci Mieczysław przekazał „rodzinną pamiątkę – sztandar powstańczy z powstania styczniowego” do Muzeum ostrowieckiego. Wg. rodzinnej wiedzy i opowieści Mieczysława Radwana, ten sztandar został odnowiony przez Mieczysława i ofiarowany Muzeum już po pogrzebie swojego ojca Bronisława Radwana. Na Fotografii z dnia pogrzebu Bronisława widzimy Rodzinę Radwanów sfotografowaną na tle tego sztandaru. Na fotografii tej uwidoczniony jest awers sztandaru i widać, że jest on w dość dobrym stanie. Renowacji większej wymagał prawdopodobnie rewers sztandaru, jak to zwykle bywa . Fakt kiedy i dlaczego ten sztandar znalazł się na ścianie salonu Mieczysława Radwana nie był nigdy przez rodzinę roztrząsany. Było wiadomo, że to pamiątka rodzinna . Teraz możemy stwierdzić, że jest to pamiątka po Władysławie Radwanie, bracie Bronisława, który był dowódcą małego oddziału powstańczego, walczącego „pod Langiewiczem”. Razem z Władysławem Radwanem w tym samym oddziale walczył jego i Bronisława brat Jan. Wiadomo, że brali oni udział w bitwie pod Małogoszczem 24 lutego 1863 i pod Pieskową Skałą 4.03.1863. W bitwie pod Pieskową Skałą Jan został ranny, a po powstaniu wcielony został do armii carskiej. Potem osiadł w Końskich i miał tam znaną aptekę. Tak pisał o nim brat Mieczysława, Stanisław, chrzestny syn Jana: Jan „ znany w Końskim dobroczyńca i filantrop. Znał pamiętniki Paska i wszystkie dowcipy Zagłoby na pamięć. Zapalony myśliwy razem z Władysławem uprawiali łowy do późnej starości". To właśnie u Jana zatrzymał się Bronisław po powrocie z Rosji w 1918 roku i był z nim do aż jego śmierci w 1921 roku. I właśnie wtedy po śmierci Jana, Bronisław otrzymał sztandar, który Jan z kolei otrzymał po śmierci Władysława w 1913 roku. A tak brat Mieczysława Radwana pisał o Władysławie Radwanie na odwrocie fotografii, przekazanej przez rodzinę do "fbc" ( fot. obok):" Władysław syn Józefa Radwana, zdjęcie po powrocie do domu po upadku powstania w 63 roku, w którym brał udział razem ze swoim bratem Janem od początku do końca w szeregach generała Langiewicza. Po bitwie pod Małogoszczem skrył się z małym oddziałem w lasach świętokrzyskich a potem w powiecie koneckim. Szczęśliwie wychodził z osaczeń kozaków. Bardzo lubiany przez chłopów za dobre poczciwe braterstwo ludowe i stosunek...Ukrywany przez leśników w lasach przez długi okres podejrzeń ". Po powstaniu Władysław zamieszkał w Machorach w parafii Żarnów, gdzie był zawiadowcą Wielkiego Pieca i zakładów hutniczych a potem administratorem dóbr Machory. To u niego w Marcinkowie zamieszkał Bronisław po ślubie z Marią Eleonorą i był z Władysławem i Marcinkowem związany aż do wyjazdu z Żarnowa do Ostrowca w 1893 roku. Po śmierci Władysława w 1913 , pamiątkę z czasów powstańczych dostał uczestnik powstania – Jan, a po Janie trzeci z braci – Bronisław. Sztandar ten cały czas był dobrych rękach powstańców Władysława i Jana i przechowywany był po powstaniu w dobrych warunkach, prawdopodobnie zawinięty w płótno w bieliźniarkach żon. Na światło dzienne wydobyty za II RP u Jana Radwana, a potem umieszczony na ścianie salonu Mieczysława. Po śmierci Bronisława , po renowacji został przekazany przez Mieczysława do Muzeum Ziemi Opatowskiej ( Dziesięciolecie Muzeum Ziemi Opatowskiej. Mieczysław Radwan " Ziemia " 2/3 1936)
Po wojnie w ten sztandar znalazł się w władaniu oddziału PTTK, prawdopodobnie przekazany przez p. Marię Żakowską, gdyż w 1966r. został przekazany przez Oddział PTTK w Ostrowcu Św. do zbiorów Muzeum Regionalnego [nr inw. 41/H]. Wpisany został do inwentarza MHA bez osobistego opisu Maryli Żakowkiej jako sztandar znaleziony w Szewnie. Spowodowało to możliwości konfabulacji i przekłamań związanych z historią tego sztandaru ( tzw. efekt „głuchego telefonu”), przez osoby nieznające prawdziwej historii sztandaru i niezwiązane z historią w ogóle.
Po zakończeniu II wojny światowej pierwszą próbę odzyskania i uporządkowania ocalałych zasobów dawnego Muzeum Regionalnego, podjął się Stanisław Jeżewski. Z historii PTK/PTTK wynika,że w 1948 roku Jeżewski z Rekwirowiczem i p. Żakowską reaktywowali PTK a ...Rekwirowicz reaktywował PTTK w 1951 roku. A więc sztandar z innymi ocalałymi eksponatami przekazała p. Żakowska najprawdopodobniej Jeżewskiemu w 1948 roku. Później jej w Ostrowcu nie było. W. Kotasiak w historii Muzeum pisze : "W roku 1962 przy udziale prof. S. Jeżewskiego, wspólnie z komendantem hufca ZHP w Ostrowcu Wojciechem Starzyńskim zorganizowaliśmy w świetlicy hufca przy ul. Sandomierskiej 4, pierwszy publiczny pokaz ocalałych zabytków.... Wspomnieć należy także o wyeksponowaniu sporej ilości pamiątek związanych z powstaniem styczniowym, które wzbudziły szczególne zainteresowanie zwiedzających, zwłaszcza przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej - Bolesława Pożogi".
Czyli wtedy, w 1962 roku, sztandar był w rękach Jeżewskiego w zbiorze otrzymanym od Maryli Żakowskiej.
W 1983 roku, dyrektor W. Kotasiak przekazał rodzinie Mieczysława, że wie, że Sztandar Powstańczy z 1863 roku jest darem Mieczysława Radwana. Ta wiadomość była też w posiadaniu niektórych pracowników Muzeum.
Znając zamiłowanie do historii Mieczysława Radwana i jego dociekliwość, dziwnym wydaje się brak wzmianki o historii tego sztandaru w publikacjach Radwana, w czasopiśmie „Ziemia”, z okresu kiedy był kustoszem Muzeum Opatowskiego w artykule "Dziesięciolecie Muzeum Ziemi Opatowskiej". "Ziemia " 2/3 1936. Przecież to był „sztandarowy” eksponat Muzeum. W publikacji w „Ziemi” ukazała się fotografia sztandaru, została wydana pocztówka przez PTK z wizerunkiem sztandaru i nigdzie nie wspomniano o pochodzeniu sztandaru. Podpis pod fotografią w „Ziemi” „Rok 1861 Naszycie na sztandarze” Czyli Mieczysław znał pochodzenie tego sztandaru i datę jego powstania. Najprawdopodobniej to dzieło jego babki – Juliany z Paullerów, żony Józefa Radwana, na rocznicę śmierci Kościuszki w 1861 roku. Gdyby więc było inne niż rodzinne pochodzenie tego sztandaru, to Mieczysław by poszukiwał jego historii i na pewno by opisał ją i opublikował. A nie zrobił tego, bo to była to jego rodzinna pamiątka. Mieczysława gubiła jego wrodzona skromność. O swoich zasługach nie lubił mówić i pisać. A opis fotografii rodziny na tle sztandaru z dnia pogrzebu Bronisława, był przekazywany wnukom przez samego Mieczysława i Stanisławę,jego żonę, Macieja, syna i Krystynę córkę, zawsze w tej samej formie:" Rodzinni powstańcy styczniowi Władysław i Jan to synowie Julianny i bracia Bronisława- ojca Mieczysława.
Rodzina Mieczysława Radwana w powstaniu Styczniowym (więcej przy odpowiednich biogramach )
Władysław Radwanowie i Jan Radwanowie, stryjowie Mieczysława , pochowani w Końskich. Grób Jana Radwana (1842-1921) i jego brata Władysława (1840-1913) powstańców styczniowych. Cmentarz Końskie.
Michał Eustachy Reklewski , dziadek macierzysty Mieczysława Radwana, aresztowany pod Grzybową Górą więziony w Kielcach , m. inn. administrator w majątku Jadwigi Prendowskiej ( za Jadwiga Prendowska „ Moje Wspomnienia”)
Jadwiga Prendowska łączniczka Langiewicza, cioteczna babka Mieczysława Radwana.
Michał Reklewski był ojcem chrzestnym Jadwigi Prendowskiej a jej pierwsze imię otrzymane na chrzcie brzmiało „ Eufemia „, po żonie Michała Reklewskiego, Eufemii z Sosnowskich Reklewskiej ( patrz biogram Michała Reklewskiego)
Należy tu też wspomnieć o mężu siostry Bronisława Radwana, ciotki Mieczysława- Eugenii z Radwanów Kłopotowskiej, też powstańcu styczniowym. Mężem Eugenii Radwan został Florian Cyriak Kłopotowski, powstaniec 1863 roku, syn Walentego i Kunegundy Gołębiowskej. Był rządcą w różnych majątkach w różnych zakątkach Polski, szczególnie dłuższy czas zarządzał majątkiem Platerów w Niekłaniu Wielkim i w Niekłaniu Wielkim poślubił Eugenię, córkę Józefa Jakuba Radwana.
DYSKUSJA o pochodzeniu tego sztandaru : Muzeum w Ostrowcu z dyrektorem dr Andrzejem Przychodnim, stara się zweryfikować wersję pochodzenia sztandaru pani Maryli Żakowskiej versus wersji „rodzinnej”.
Z korespondencji Marii Wiktorii Radwan z Panem kustoszem Kamilem Kapturem, pan Kaptur pisze: "Według zapisu sztandar pochodzi z 1861 r., a w czasie powstania wykorzystywany był przez nieznany oddział działający na terenie powiatu opatowskiego. Do Muzeum przekazany został przez ostrowiecki oddział PTTK w 1966 r, był więc jednym z pierwszych eksponatów nowo powstałej placówki (nr inw. 41). Kiedy dokładnie trafił do przedwojennego Muzeum PTK, tego niestety nie jesteśmy w stanie ustalić, nie zachowały się bowiem dawne księgi inwentarzowe (jesteśmy w posiadaniu jedynie księgi zbiorów numizmatycznych). Na pewno miało to miejsce przed 1936 r., bowiem z tego roku pochodzi sprawozdanie z działalności Muzeum PTK, w którym sztandar widnieje na zdjęciu. W obecnej księdze inwentarzowej w rubryce „sposób nabycia” znajduje się informacja Maryli Żakowskiej o znalezieniu go w kościele w Szewnie. Dotarłem do pisma M. Żakowskiej z 1966 r. adresowanym do Bogusławy Janusz w sprawie wojennych losów zbiorów Muzeum PTK. W piśmie tym stwierdza: „Pamiętam, że znaleziono go w Szewnie, w ołtarzu w czasie jego remontu”. Pamięć bywa zawodna, autorka wydaje się być jednak pewna w swoim stwierdzeniu, ciężko też byłoby posądzać p. Żakowską o konfabulacje w tej sprawie. Nie było chyba zresztą powodów, żeby przeinaczać fakty i tworzyć nieprawdziwe historie.”
Trzeba jednak wziąć pod uwagę wiek Pani M. Żakowskiej - 75 lat i że pisała wyżej wymieniony list w 35 lat od daty fotografii rodzinnej Radwanów a w 27 lat od wybuchu wojny. Pani Żakowska była kustoszem Muzeum Ziemi Opatowskiej, pracownikiem Mieczysława Radwana, który był dyrektorem tego Muzeum w okresie lat 1926-37. Zastanawia też fakt pamiętania przez nią tak nieoczywistej daty powstania sztandaru w 1861 roku a nie pamiętania , kto go dla zbiorów Muzeum pozyskał. Przecież znalezienie i przekazanie tej rangi pamiątki z powstania styczniowego w okresie międzywojennym było zawsze nagłaśniane w prasie nawet ogólnopolskiej (np. Sztandar znaleziony w Suchedniowie). Gdyby sztandar znaleziono w kościele w Szewnie, przekazanie sztandaru do organizującego się wtedy Muzeum miałoby bardziej uroczystą formę i przekazałby ten sztandar proboszcz parafii a nie anonimowa osoba. Fakt ten zostałby odnotowany przynajmniej w lokalnej prasie. Najpewniej jednak, jak w przypadku sztandaru znalezionego w Suchedniowie, sztandar ten zostałby w kościele. W archiwach sandomierskich nie znaleziono jednak żadnej informacji, która by potwierdziła, że w czasie remontu kościoła w Szewnej znaleziono sztandar.
Na prośbę Marii Wiktorii Radwan weryfikacji wiadomości, że informację o znalezieniu sztandaru w kościele w Szewnej można znaleźć w AP w Radomiu, dokonał w dniu 24 listopada 2022 Pan Lechosław Wąsik, wielki znawca powstania styczniowego. Oto fragment jego wniosków : „Zastanawiam się, z jakiego powodu dokument o odkryciu w kościele powstańczego sztandaru miałby być w radomskim archiwum. Nie jestem pewien kiedy to odkrycie miało miejsce. W dokumentach związanych z powstaniem styczniowym są wspomnienia powstańców, wycinki z przedwojennej prasy, nekrologi, ale "nic nie rzuciło mi się w oczy" o sztandarze. Można spróbować przejrzeć je jeszcze raz. Kierowniczka ( czytelni AP w Radomiu) wyświetliła mi na monitorze stronę „szukajwarchiwach” z zajęciem w latach 1866-1872 całego majątku parafii Szewna. Na pewno, wszystkie sztandary są wyszczególnione, ale to chyba nie o ten okres chodzi. Przyniosła mi także opisy dekanatów ks. Jana Wiśniewskiego lecz i w nich pod Parafia Szewna nic nie ma. Jeżeli rzecz działa się po wojnie, to Radom "nic nie miał" ani do Suchedniowa, ani do Szewnej. Ja bym się nie przejmował i trzymał się swojej wersji („rodzinnej” przedstawionej przez Marię Wiktorię Radwan).”
W AP w Radomiu znaleziono natomiast inną informację przekazaną przez dyrekotra A. Przychodniego: "Odnośnie sztandaru, to tak jak Pani napisałem też skłaniam się do wersji rodzinnej, ale wpisu w inwentarzu nie mogę wykreślić ze względów formalnych. Natomiast coraz więcej przemawia za Pani wersją, gdyż dokument, który uzyskaliśmy z archiwum dotyczy odkrycia sztandaru za ołtarzem kościoła... we Włocławku... Co ten dokument robi w Archiwum w Radomiu to osobna sprawa ;)"
Notatka dla Prof. Grzegorza Ciechanowskiego do książki na temat przysiąg i sztandarów wojskowych : Szanowny Panie Profesorze,
sztandar ten to pamiątka rodzinna po Władysławie Radwanie, który był dowódcą małego oddziału powstańczego, walczącego „pod Langiewiczem”. Razem z Władysławem Radwanem w tym samym oddziale walczył jego brat Jan. Wiadomo, że brali oni udział w bitwie pod Małogoszczem 24 lutego 1863 i pod Pieskową Skałą 4.03.1863. W bitwie pod Pieskową Skałą Jan został ranny, a po powstaniu wcielony został do armii carskiej. Sztandar ten używany przez rodzinnych powstańców powstał wcześniej. Mieczysław Radwan twórca i kustosz Muzeum Opatowskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim zamieścił podpis pod fotografią proporca w numerze „Ziemi” 2/3 z 1936 roku: „Rok 1861. Naszycie na sztandarze”. Musiał więc znać okoliczności i datę jego powstania,wcześniejszą niż data powstania styczniowego. Najprawdopodobniej sztandar ten był dziełem jego babki – Julianny z Paullerów, żony Józefa Radwana, sporządzonym na rocznicę śmierci Kościuszki właśnie we wspomnianym roku, używany w czasie patriotycznych procesji po rozruchach warszawskich w 1861 roku. Był to wtedy dosyć powszechny gest polskich patriotek. Sztandar ten został odnowiony przez Mieczysława i ofiarowany Muzeum po pogrzebie swojego ojca Bronisława Radwana w 1931 roku.
Bardzo podobny sztandar autorstwa Jadwigi Prendowskiej opisuje ona w swojej książce. Sztandar ten został przekazany do oddziału Langiewicza. Potem był sztandarem D. Czachowskiego. Przekazany do Muzeum w Rapperswilu. Sztandar Jadwigi Prendowskiej w 1861 roku 14 września powiewał na wieży kościoła na św. Krzyżu wraz z innymi sztandarami.
O samej genezie swojego sztandaru pisze Jadwiga Prendowska ( str 40 jej wspomnień): " W tymże oku 1861 doroczny odpust na 14 września obchodzony był wspaniale. Na kilka dni przed uroczystością kompanie z najbardziej oddalonych stron kraju płynęły wszystkimi drogami, jak wezbrane potoki, nucąc pieśni patriotyczno religijne.....
....Koniecznie trzeba było zrobić sztandar jakiś, by było z czym wyjść na spotkanie. .............pędzę do Wąchocka w przypuszczeniu, że tam wynajdę coś odpowiedniego. Szczęściem trafiam na pojarmarcze, dostaję adamaszku amarantowego ślicznego koloru, wracam najspieszniej i zabieram się do szycia i haftowania włóczkami z jednej strony Orła, z drugiej krzyż z cierniową koroną Dzień i noc szyję.....Rano 13. dano znać, że kompania nadchodzi , biegniemy wszyscy na spotkanie. Jan, brat mego męża z moim sztandarem na czele....."
Czy na uroczystościach na św. Krzyżu w dniu 14. września 1861 roku była Julianna z Paullerów Radwanowa ze swoim sztandarem ? - tego rodzinne opowieści nie odnotowały.
W 2023 roku ukazała się książka Grzegorza Ciechanowskiego prof. Uniwersytetu Szczecińskiego pt. Z dziejów polskiej przysięgi wojskowej. W treści można znaleźć małą wzmiankę o sztandarze Radwanów z okresu powstania styczniowego przekazanego Muzeum Opatowskiemu przez Mieczysława Radwana w 1931 roku.
Obecnie w MHA w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Sztandar ten został przekazany Muzeum Opatowskiemu przez Mieczysława Radwana w 1931 roku, po śmierci swego Ojca i po renowacji sztandaru na własny koszt.
W 1931 roku w marcu zmarł Ojciec Mieczysława, Bronisław Radwan i po jego śmierci Mieczysław przekazał „rodzinną pamiątkę – sztandar powstańczy z powstania styczniowego” do Muzeum ostrowieckiego. Wg. rodzinnej wiedzy i opowieści Mieczysława Radwana, ten sztandar został odnowiony przez Mieczysława i ofiarowany Muzeum już po pogrzebie swojego ojca Bronisława Radwana. Na Fotografii z dnia pogrzebu Bronisława widzimy Rodzinę Radwanów sfotografowaną na tle tego sztandaru. Na fotografii tej uwidoczniony jest awers sztandaru i widać, że jest on w dość dobrym stanie. Renowacji większej wymagał prawdopodobnie rewers sztandaru, jak to zwykle bywa . Fakt kiedy i dlaczego ten sztandar znalazł się na ścianie salonu Mieczysława Radwana nie był nigdy przez rodzinę roztrząsany. Było wiadomo, że to pamiątka rodzinna . Teraz możemy stwierdzić, że jest to pamiątka po Władysławie Radwanie, bracie Bronisława, który był dowódcą małego oddziału powstańczego, walczącego „pod Langiewiczem”. Razem z Władysławem Radwanem w tym samym oddziale walczył jego i Bronisława brat Jan. Wiadomo, że brali oni udział w bitwie pod Małogoszczem 24 lutego 1863 i pod Pieskową Skałą 4.03.1863. W bitwie pod Pieskową Skałą Jan został ranny, a po powstaniu wcielony został do armii carskiej. Potem osiadł w Końskich i miał tam znaną aptekę. Tak pisał o nim brat Mieczysława, Stanisław, chrzestny syn Jana: Jan „ znany w Końskim dobroczyńca i filantrop. Znał pamiętniki Paska i wszystkie dowcipy Zagłoby na pamięć. Zapalony myśliwy razem z Władysławem uprawiali łowy do późnej starości". To właśnie u Jana zatrzymał się Bronisław po powrocie z Rosji w 1918 roku i był z nim do aż jego śmierci w 1921 roku. I właśnie wtedy po śmierci Jana, Bronisław otrzymał sztandar, który Jan z kolei otrzymał po śmierci Władysława w 1913 roku. A tak brat Mieczysława Radwana pisał o Władysławie Radwanie na odwrocie fotografii, przekazanej przez rodzinę do "fbc" ( fot. obok):" Władysław syn Józefa Radwana, zdjęcie po powrocie do domu po upadku powstania w 63 roku, w którym brał udział razem ze swoim bratem Janem od początku do końca w szeregach generała Langiewicza. Po bitwie pod Małogoszczem skrył się z małym oddziałem w lasach świętokrzyskich a potem w powiecie koneckim. Szczęśliwie wychodził z osaczeń kozaków. Bardzo lubiany przez chłopów za dobre poczciwe braterstwo ludowe i stosunek...Ukrywany przez leśników w lasach przez długi okres podejrzeń ". Po powstaniu Władysław zamieszkał w Machorach w parafii Żarnów, gdzie był zawiadowcą Wielkiego Pieca i zakładów hutniczych a potem administratorem dóbr Machory. To u niego w Marcinkowie zamieszkał Bronisław po ślubie z Marią Eleonorą i był z Władysławem i Marcinkowem związany aż do wyjazdu z Żarnowa do Ostrowca w 1893 roku. Po śmierci Władysława w 1913 , pamiątkę z czasów powstańczych dostał uczestnik powstania – Jan, a po Janie trzeci z braci – Bronisław. Sztandar ten cały czas był dobrych rękach powstańców Władysława i Jana i przechowywany był po powstaniu w dobrych warunkach, prawdopodobnie zawinięty w płótno w bieliźniarkach żon. Na światło dzienne wydobyty za II RP u Jana Radwana, a potem umieszczony na ścianie salonu Mieczysława. Po śmierci Bronisława , po renowacji został przekazany przez Mieczysława do Muzeum Ziemi Opatowskiej ( Dziesięciolecie Muzeum Ziemi Opatowskiej. Mieczysław Radwan " Ziemia " 2/3 1936)
Po wojnie w ten sztandar znalazł się w władaniu oddziału PTTK, prawdopodobnie przekazany przez p. Marię Żakowską, gdyż w 1966r. został przekazany przez Oddział PTTK w Ostrowcu Św. do zbiorów Muzeum Regionalnego [nr inw. 41/H]. Wpisany został do inwentarza MHA bez osobistego opisu Maryli Żakowkiej jako sztandar znaleziony w Szewnie. Spowodowało to możliwości konfabulacji i przekłamań związanych z historią tego sztandaru ( tzw. efekt „głuchego telefonu”), przez osoby nieznające prawdziwej historii sztandaru i niezwiązane z historią w ogóle.
Po zakończeniu II wojny światowej pierwszą próbę odzyskania i uporządkowania ocalałych zasobów dawnego Muzeum Regionalnego, podjął się Stanisław Jeżewski. Z historii PTK/PTTK wynika,że w 1948 roku Jeżewski z Rekwirowiczem i p. Żakowską reaktywowali PTK a ...Rekwirowicz reaktywował PTTK w 1951 roku. A więc sztandar z innymi ocalałymi eksponatami przekazała p. Żakowska najprawdopodobniej Jeżewskiemu w 1948 roku. Później jej w Ostrowcu nie było. W. Kotasiak w historii Muzeum pisze : "W roku 1962 przy udziale prof. S. Jeżewskiego, wspólnie z komendantem hufca ZHP w Ostrowcu Wojciechem Starzyńskim zorganizowaliśmy w świetlicy hufca przy ul. Sandomierskiej 4, pierwszy publiczny pokaz ocalałych zabytków.... Wspomnieć należy także o wyeksponowaniu sporej ilości pamiątek związanych z powstaniem styczniowym, które wzbudziły szczególne zainteresowanie zwiedzających, zwłaszcza przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej - Bolesława Pożogi".
Czyli wtedy, w 1962 roku, sztandar był w rękach Jeżewskiego w zbiorze otrzymanym od Maryli Żakowskiej.
W 1983 roku, dyrektor W. Kotasiak przekazał rodzinie Mieczysława, że wie, że Sztandar Powstańczy z 1863 roku jest darem Mieczysława Radwana. Ta wiadomość była też w posiadaniu niektórych pracowników Muzeum.
Znając zamiłowanie do historii Mieczysława Radwana i jego dociekliwość, dziwnym wydaje się brak wzmianki o historii tego sztandaru w publikacjach Radwana, w czasopiśmie „Ziemia”, z okresu kiedy był kustoszem Muzeum Opatowskiego w artykule "Dziesięciolecie Muzeum Ziemi Opatowskiej". "Ziemia " 2/3 1936. Przecież to był „sztandarowy” eksponat Muzeum. W publikacji w „Ziemi” ukazała się fotografia sztandaru, została wydana pocztówka przez PTK z wizerunkiem sztandaru i nigdzie nie wspomniano o pochodzeniu sztandaru. Podpis pod fotografią w „Ziemi” „Rok 1861 Naszycie na sztandarze” Czyli Mieczysław znał pochodzenie tego sztandaru i datę jego powstania. Najprawdopodobniej to dzieło jego babki – Juliany z Paullerów, żony Józefa Radwana, na rocznicę śmierci Kościuszki w 1861 roku. Gdyby więc było inne niż rodzinne pochodzenie tego sztandaru, to Mieczysław by poszukiwał jego historii i na pewno by opisał ją i opublikował. A nie zrobił tego, bo to była to jego rodzinna pamiątka. Mieczysława gubiła jego wrodzona skromność. O swoich zasługach nie lubił mówić i pisać. A opis fotografii rodziny na tle sztandaru z dnia pogrzebu Bronisława, był przekazywany wnukom przez samego Mieczysława i Stanisławę,jego żonę, Macieja, syna i Krystynę córkę, zawsze w tej samej formie:" Rodzinni powstańcy styczniowi Władysław i Jan to synowie Julianny i bracia Bronisława- ojca Mieczysława.
Rodzina Mieczysława Radwana w powstaniu Styczniowym (więcej przy odpowiednich biogramach )
Władysław Radwanowie i Jan Radwanowie, stryjowie Mieczysława , pochowani w Końskich. Grób Jana Radwana (1842-1921) i jego brata Władysława (1840-1913) powstańców styczniowych. Cmentarz Końskie.
Michał Eustachy Reklewski , dziadek macierzysty Mieczysława Radwana, aresztowany pod Grzybową Górą więziony w Kielcach , m. inn. administrator w majątku Jadwigi Prendowskiej ( za Jadwiga Prendowska „ Moje Wspomnienia”)
Jadwiga Prendowska łączniczka Langiewicza, cioteczna babka Mieczysława Radwana.
Michał Reklewski był ojcem chrzestnym Jadwigi Prendowskiej a jej pierwsze imię otrzymane na chrzcie brzmiało „ Eufemia „, po żonie Michała Reklewskiego, Eufemii z Sosnowskich Reklewskiej ( patrz biogram Michała Reklewskiego)
Należy tu też wspomnieć o mężu siostry Bronisława Radwana, ciotki Mieczysława- Eugenii z Radwanów Kłopotowskiej, też powstańcu styczniowym. Mężem Eugenii Radwan został Florian Cyriak Kłopotowski, powstaniec 1863 roku, syn Walentego i Kunegundy Gołębiowskej. Był rządcą w różnych majątkach w różnych zakątkach Polski, szczególnie dłuższy czas zarządzał majątkiem Platerów w Niekłaniu Wielkim i w Niekłaniu Wielkim poślubił Eugenię, córkę Józefa Jakuba Radwana.
DYSKUSJA o pochodzeniu tego sztandaru : Muzeum w Ostrowcu z dyrektorem dr Andrzejem Przychodnim, stara się zweryfikować wersję pochodzenia sztandaru pani Maryli Żakowskiej versus wersji „rodzinnej”.
Z korespondencji Marii Wiktorii Radwan z Panem kustoszem Kamilem Kapturem, pan Kaptur pisze: "Według zapisu sztandar pochodzi z 1861 r., a w czasie powstania wykorzystywany był przez nieznany oddział działający na terenie powiatu opatowskiego. Do Muzeum przekazany został przez ostrowiecki oddział PTTK w 1966 r, był więc jednym z pierwszych eksponatów nowo powstałej placówki (nr inw. 41). Kiedy dokładnie trafił do przedwojennego Muzeum PTK, tego niestety nie jesteśmy w stanie ustalić, nie zachowały się bowiem dawne księgi inwentarzowe (jesteśmy w posiadaniu jedynie księgi zbiorów numizmatycznych). Na pewno miało to miejsce przed 1936 r., bowiem z tego roku pochodzi sprawozdanie z działalności Muzeum PTK, w którym sztandar widnieje na zdjęciu. W obecnej księdze inwentarzowej w rubryce „sposób nabycia” znajduje się informacja Maryli Żakowskiej o znalezieniu go w kościele w Szewnie. Dotarłem do pisma M. Żakowskiej z 1966 r. adresowanym do Bogusławy Janusz w sprawie wojennych losów zbiorów Muzeum PTK. W piśmie tym stwierdza: „Pamiętam, że znaleziono go w Szewnie, w ołtarzu w czasie jego remontu”. Pamięć bywa zawodna, autorka wydaje się być jednak pewna w swoim stwierdzeniu, ciężko też byłoby posądzać p. Żakowską o konfabulacje w tej sprawie. Nie było chyba zresztą powodów, żeby przeinaczać fakty i tworzyć nieprawdziwe historie.”
Trzeba jednak wziąć pod uwagę wiek Pani M. Żakowskiej - 75 lat i że pisała wyżej wymieniony list w 35 lat od daty fotografii rodzinnej Radwanów a w 27 lat od wybuchu wojny. Pani Żakowska była kustoszem Muzeum Ziemi Opatowskiej, pracownikiem Mieczysława Radwana, który był dyrektorem tego Muzeum w okresie lat 1926-37. Zastanawia też fakt pamiętania przez nią tak nieoczywistej daty powstania sztandaru w 1861 roku a nie pamiętania , kto go dla zbiorów Muzeum pozyskał. Przecież znalezienie i przekazanie tej rangi pamiątki z powstania styczniowego w okresie międzywojennym było zawsze nagłaśniane w prasie nawet ogólnopolskiej (np. Sztandar znaleziony w Suchedniowie). Gdyby sztandar znaleziono w kościele w Szewnie, przekazanie sztandaru do organizującego się wtedy Muzeum miałoby bardziej uroczystą formę i przekazałby ten sztandar proboszcz parafii a nie anonimowa osoba. Fakt ten zostałby odnotowany przynajmniej w lokalnej prasie. Najpewniej jednak, jak w przypadku sztandaru znalezionego w Suchedniowie, sztandar ten zostałby w kościele. W archiwach sandomierskich nie znaleziono jednak żadnej informacji, która by potwierdziła, że w czasie remontu kościoła w Szewnej znaleziono sztandar.
Na prośbę Marii Wiktorii Radwan weryfikacji wiadomości, że informację o znalezieniu sztandaru w kościele w Szewnej można znaleźć w AP w Radomiu, dokonał w dniu 24 listopada 2022 Pan Lechosław Wąsik, wielki znawca powstania styczniowego. Oto fragment jego wniosków : „Zastanawiam się, z jakiego powodu dokument o odkryciu w kościele powstańczego sztandaru miałby być w radomskim archiwum. Nie jestem pewien kiedy to odkrycie miało miejsce. W dokumentach związanych z powstaniem styczniowym są wspomnienia powstańców, wycinki z przedwojennej prasy, nekrologi, ale "nic nie rzuciło mi się w oczy" o sztandarze. Można spróbować przejrzeć je jeszcze raz. Kierowniczka ( czytelni AP w Radomiu) wyświetliła mi na monitorze stronę „szukajwarchiwach” z zajęciem w latach 1866-1872 całego majątku parafii Szewna. Na pewno, wszystkie sztandary są wyszczególnione, ale to chyba nie o ten okres chodzi. Przyniosła mi także opisy dekanatów ks. Jana Wiśniewskiego lecz i w nich pod Parafia Szewna nic nie ma. Jeżeli rzecz działa się po wojnie, to Radom "nic nie miał" ani do Suchedniowa, ani do Szewnej. Ja bym się nie przejmował i trzymał się swojej wersji („rodzinnej” przedstawionej przez Marię Wiktorię Radwan).”
W AP w Radomiu znaleziono natomiast inną informację przekazaną przez dyrekotra A. Przychodniego: "Odnośnie sztandaru, to tak jak Pani napisałem też skłaniam się do wersji rodzinnej, ale wpisu w inwentarzu nie mogę wykreślić ze względów formalnych. Natomiast coraz więcej przemawia za Pani wersją, gdyż dokument, który uzyskaliśmy z archiwum dotyczy odkrycia sztandaru za ołtarzem kościoła... we Włocławku... Co ten dokument robi w Archiwum w Radomiu to osobna sprawa ;)"
Notatka dla Prof. Grzegorza Ciechanowskiego do książki na temat przysiąg i sztandarów wojskowych : Szanowny Panie Profesorze,
sztandar ten to pamiątka rodzinna po Władysławie Radwanie, który był dowódcą małego oddziału powstańczego, walczącego „pod Langiewiczem”. Razem z Władysławem Radwanem w tym samym oddziale walczył jego brat Jan. Wiadomo, że brali oni udział w bitwie pod Małogoszczem 24 lutego 1863 i pod Pieskową Skałą 4.03.1863. W bitwie pod Pieskową Skałą Jan został ranny, a po powstaniu wcielony został do armii carskiej. Sztandar ten używany przez rodzinnych powstańców powstał wcześniej. Mieczysław Radwan twórca i kustosz Muzeum Opatowskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim zamieścił podpis pod fotografią proporca w numerze „Ziemi” 2/3 z 1936 roku: „Rok 1861. Naszycie na sztandarze”. Musiał więc znać okoliczności i datę jego powstania,wcześniejszą niż data powstania styczniowego. Najprawdopodobniej sztandar ten był dziełem jego babki – Julianny z Paullerów, żony Józefa Radwana, sporządzonym na rocznicę śmierci Kościuszki właśnie we wspomnianym roku, używany w czasie patriotycznych procesji po rozruchach warszawskich w 1861 roku. Był to wtedy dosyć powszechny gest polskich patriotek. Sztandar ten został odnowiony przez Mieczysława i ofiarowany Muzeum po pogrzebie swojego ojca Bronisława Radwana w 1931 roku.
Bardzo podobny sztandar autorstwa Jadwigi Prendowskiej opisuje ona w swojej książce. Sztandar ten został przekazany do oddziału Langiewicza. Potem był sztandarem D. Czachowskiego. Przekazany do Muzeum w Rapperswilu. Sztandar Jadwigi Prendowskiej w 1861 roku 14 września powiewał na wieży kościoła na św. Krzyżu wraz z innymi sztandarami.
O samej genezie swojego sztandaru pisze Jadwiga Prendowska ( str 40 jej wspomnień): " W tymże oku 1861 doroczny odpust na 14 września obchodzony był wspaniale. Na kilka dni przed uroczystością kompanie z najbardziej oddalonych stron kraju płynęły wszystkimi drogami, jak wezbrane potoki, nucąc pieśni patriotyczno religijne.....
....Koniecznie trzeba było zrobić sztandar jakiś, by było z czym wyjść na spotkanie. .............pędzę do Wąchocka w przypuszczeniu, że tam wynajdę coś odpowiedniego. Szczęściem trafiam na pojarmarcze, dostaję adamaszku amarantowego ślicznego koloru, wracam najspieszniej i zabieram się do szycia i haftowania włóczkami z jednej strony Orła, z drugiej krzyż z cierniową koroną Dzień i noc szyję.....Rano 13. dano znać, że kompania nadchodzi , biegniemy wszyscy na spotkanie. Jan, brat mego męża z moim sztandarem na czele....."
Czy na uroczystościach na św. Krzyżu w dniu 14. września 1861 roku była Julianna z Paullerów Radwanowa ze swoim sztandarem ? - tego rodzinne opowieści nie odnotowały.
W 2023 roku ukazała się książka Grzegorza Ciechanowskiego prof. Uniwersytetu Szczecińskiego pt. Z dziejów polskiej przysięgi wojskowej. W treści można znaleźć małą wzmiankę o sztandarze Radwanów z okresu powstania styczniowego przekazanego Muzeum Opatowskiemu przez Mieczysława Radwana w 1931 roku.
Twórca
Maria Wiktoria Radwan
Źródło
"Dziesięciolecie Muzeum Ziemi Opatowskiej. Mieczysław Radwan " Ziemia " 2/3 1936, Archiwum RR, FBC, Muzeum Historyczne w Ostrowcu Świętokrzyskim. Władysław Radwan (Stanisław Władysław Radwan) powstaniec styczniowy radwan.org.pl, Jan Radwan powstaniec styczniowy radwan.org.pl
Jadwiga Prendowska " Moje wspomnienia" wydawnictwo literackie Kraków 1962
Jadwiga Prendowska " Moje wspomnienia" wydawnictwo literackie Kraków 1962
Wydawca
Archiwum Rodziny Radwanów, Maria Wiktoria Radwan
Data
1863
Prawa
Archiwum Rodziny Radwanów